515
جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد

برخورداری از حدیث اهل بیت علیهم السلام است که در حق کسی قابل گفتن است. کتب فراوان او نزد مفید و ابن غضائری بوده و نجاشی بیشتر آنها را بر این دو استادش قرائت کرده است. طوسی نیز به روایات و فهرست کتب او طریق دارد. در میان سرشناسان بغداد تلعکبری، مفید، ابن غضائری، ابن عبدون و ابن عزور از او دانش آموخته و روایت نقل کرده‏‏اند.۱

سه. احمد بن اسحاق

فهرست‌نگاران بغدادی او را ـ که از اصحاب امام جواد علیه السلام تا صاحب الامر علیه السلام است ـ دارای منزلتی بلند و شیخ قمی‏‏ها خوانده‏اند و او فرستاده ایشان به خدمت امام بوده است. احمد از خواص امام عسکری علیه السلام بوده که توفیق زیارت حضرت ولی عصر علیه السلام را نیز به دست آورده است.۲

چهار. محمد بن حسن صفار

او نیز از وجوه اصحاب قمی امامیه به شمار می‏‏رود که علاوه بر وثاقت، جایگاهی بزرگ در نزد اصحاب داشته و او و روایاتش بر دیگران برتری داشته‌اند و سقط به‌ندرت در روایاتش رخ داده است. مجموعه طرق نجاشی و طوسی به کتب فراوان او ـ که حتی بیشتر از کتب حسین بن سعید خوانده شده ـ ابن ولید، صدوق، احمد بن محمد بن یحیی و پدرش و ابن ابی‌جید ـ یعنی طرق کاملاً قمی ـ بوده است.۳

پنج. محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق)

بلندای تعابیر نجاشی و طوسی درباره وی کم سابقه و نشان عمق تأثیر او در حوزه بغداد و پذیرش مطلق ایشان نسبت به شیخ صدوق است. نجاشی از او به «شیخنا و فقیهنا» تعبیر می‏‏کند که شیوخ طائفه امامیه هنگام ورود او به بغداد در سال ۳۵۵ قمری ـ با وجود کمی سنش ـ به سماع حدیث از او و اخذ اجازه نقل کتبش پرداخته‌اند. طوسی او را صاحب جلالت و حافظ احادیث و آگاه بر رجال می‏‏داند که در میان قمی‏‏ها مانندی در رتبه حفظ و علمش یافت نمی‏‏شود. تألیف بیش از سیصد اثر به قلم او اعجاب فهرست‏‏نگاران بغداد را بر می‏‏انگیزد، به طوری که نجاشی همه آنها را روایت و برخی از

1.. نجاشی، همان، ص ۱۲۳، شمارۀ ۳۱۸؛ طوسی، همان، ص۱۰۹؛ همو، رجال، ص ۴۱۸؛ حلی، خلاصة الاقوال، ص ۳۱.

2.. نجاشی، همان، ص ۹۱، شمارۀ ۲۲۵؛ طوسی، همان، ص ۶۳، شمارۀ ۸۷؛ ابن داوود، رجال، ص ۲۴، شمارۀ ۵۹؛ حلی، همان، ص۱۵، شمارۀ ۸.

3.. نجاشی، رجال، ص ۳۵۴، شمارۀ ۹۴۸؛ طوسی، الفهرست، ص۴۰۸، شمارۀ ۶۲۲.


جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
514

است ـ اعتماد می‏کند و حدیثی را از زید نرسی می‏‏آورد.۱ اگر به این نکته صحت طریق صدوق به ابن ابی‌عمیر را نیز بیفزاییم،۲ برداشته شدن نسبت وضع از محمد بن موسی با تلاش ابن غضائری حاصل می‏‏شود؛ چرا که همان محتوای نقل شده توسط وی به نقل ابن ابی‌عمیر، به اصحاب و حتی صدوق رسیده است. این، نشان اعاده نسبی حیثیت از اوست که روایات او را در حد شاهد قابل پذیرش می‏‏نماید.۳

۲. تعابیر منحصر به فرد در تعظیم مشایخ قم

وامداری حوزه بغداد نسبت به قم در ابعاد متعددی قابل تصویر است. این اثرپذیری از واسطه در انتقال میراث حدیثی و کتب اصحاب گرفته تا سِمَت استادی ایشان استمرار دارد. این تأثیر عظیم ـ که غالباً با یک واسطه به نجاشی و طوسی منتهی می‏‏شود ـ تعابیر بلند و منحصر به فردی در توصیف شخصیت این بزرگان را در این منابع در پی داشته است که از نقاط برجسته و درخور دقت در این پیوند به شمار می‏‏رود. مطالعه توصیف این بزرگان از جانب بغدادی‏‏ها علاوه بر ترسیم نگاه عمیق و وامداری ایشان نسبت به مدرسه قم و راویان آن، می‏‏تواند بخش عمده مسیر انتقال میراث حدیثی شیعه به بغداد را نیز روشن کند.

یک. احمد بن محمد بن عیسی

اعتماد نجاشی در نقل میراث عظیم حسین بن سعید بر اوست، و شیخ او را ثقه و شیخ القمیین و وجه و فقیه ایشان و اشعریان می‏‏داند که هیچ خرده‏‏ای بر او وارد نیست. جایگاه علمی و اجتماعی او در میان شیعیان، به تقویت جایگاه سیاسی او در نزد والیان نیز انجامیده است.۴

دو. جعفر بن محمد بن قولویه

او از ثقات اصحاب امامیه و اجلای ایشان در حدیث و فقه معرفی شده و پدرش از بهترین اصحاب سعد بن عبداﷲ اشعری به شمار می‏‏رود. شیخ مفید بر جناب ابن قولویه قرائت داشته و از ایشان ره‏‏توشه علمی بسته است. در یک کلام، او بالاتر و برتر از هر وصف برجسته‏‏ای از وثاقت و

1.. صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص ۲۰۷.

2.. همان، ص ۴۶۰.

3.. ابن غضائری، کتاب الضعفاء، ج۱، ص ۶۲، شمارۀ ۵۳.

4.. نجاشی، رجال، ص ۵۸ و ۸۳، شمارۀ ۱۹۸؛ طوسی، الفهرست، ص ۶۰، شمارۀ ۷۵؛ همو، رجال، ص ۳۵۱، شمارۀ ۵۱۹۷.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران، زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 39332
صفحه از 657
پرینت  ارسال به