بر اساس روایت پیش‌گفته، دانستن زبان موجودات زنده، فضیلت لازم براى امام شمرده شده است. امام کاظم علیه السلام در کلامى دیگر مى‏فرماید:

۰.... إنَّ سُلَیمانَ بنَ داوود قالَ ﷲدهُدِ حینَ فَقَدَهُ وَ شَکَّ فى أمرِهِ فَقالَ: «ما لِی لا أَرَى‏ الْهُدْهُدَ أَمْ کانَ مِنَ الْغائِبِینَ»^۱ حینَ فَقَدَهُ فَغَضِبَ عَلَیهِ فَقالَ: «لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذاباً شَدِیداً أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَیأْتِینِّی بِسُلْطانٍ مُبِینٍ»^۲ و إنَّما غَضِبَ لِأنَّهُ کانَ یدُلُّهُ عَلى الماءِ فَهذا و هُوَ طائِرٌ قَد اعطِىَ ما لَم‌یعطَ سُلَیمَانُ وَ قَد کانَتِ الرّیحُ و النَّملُ وَ الإِنسُ و الجِنُّ و الشَّیاطینُ و المَرَدَةُ لَهُ طائِعینَ و لَم‌یکُن یعرِفُ الماءَ تَحتَ الهَواءِ و کانَ الطَّیرُ یعرِفُهُ و إنَّ اﷲ یقُولُ فى کِتابِهِ: «وَ لَوْ أَنَّ قُرْآناً سُیرَتْ بِهِ الْجِبالُ أَوْ قُطِّعَتْ بِهِ الْأَرْضُ أَوْ کُلِّمَ بِهِ الْمَوْتى‏»^۳ وَ قَد وَرِثنا نَحنُ هَذا القُرآنَ الَّذى فیهِ ما تُسَیرُ بِهِ الجِبالُ و تُقَطَّعُ بِهِ البُلدانُ و تُحیا بِهِ المَوتَى و نَحنُ نَعرِفُ الماءَ تَحتَ الهَواءِ و إنَّ فى کِتابِ اﷲ لآیاتٍ ما یرادُ بِها أمرٌ إلّاأن یأذَنَ اﷲ بِهِ مَعَ ما قَد یأذَنُ اﷲ مِمّا کَتَبَهُ الماضُونَ جَعَلَهُ اﷲ لَنا فى امِّ الکِتابِ إنَّ اﷲ یقُولُ: «وَ ما مِنْ غائِبَةٍ فِی السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِلَّا فِی کِتابٍ مُبِینٍ»^۴ ثُمَّ قالَ: «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَینا مِنْ عِبادِنا»^۵ فَنَحنُ الَّذینَ اصطَفانا اﷲ عزّ و جلّ و أورَثَنا هذا الَّذى فیهِ تِبیانُ کُلِّ شَى‏ءٍ.^۶

جمع‏بندى بحث را به تدوینگر دانشور بحار الأنوار مى‏سپاریم. علامه مجلسى در پایان باب «أنهم علیهم السلام یعلمون جمیع الألسن و اللغات و یتکلمون بها» ذیل عنوان «تبیین» پس از نقل کلام شیخ مفید در أوائل المقالات^۷‏ درباره آن مى‏گوید:

اخبار درباره آگاه ‏بودن ائمه به زبان‏ها، نزدیک به تواتر است و به انضمام اخبار عام (دال بر علم امام) در این زمینه، شکى بر جا نمى‏گذارد؛ اما درباره دانش آنان به صناعات، عمومات احادیث، بر آن دلالت دارد؛ احادیثى که در آنها رسیده که‏ حجت خدا را نمى‏سزد که درباره امرى جاهل باشد و لاادرى بر زبان آرد. به ضمیمه احادیثى که وارد شده که علم ماکان و مایکون نزد امامان هست و تمام دانش‏هاى پیامبران به ایشان رسیده است. افزون بر آنکه بیشتر صناعات به انبیا منسوب است و تعلیم اسماء به آدم علیه السلام به‌گونه‏اى تفسیر شده که همه صناعات را شامل است.^۸ و بالجمله براى متتبع، تردید در

روایت نخست، بریه (یا بریهه) شخصى از اهل کتاب، پس از شنیدن تلاوت انجیل توسط امام کاظم علیه السلام به امام صادق علیه السلام گفت:

۰.فَقالَ بُرَیهٌ أنَّى لَکُمُ التَّوراةُ و الإنجیلُ و کُتُبُ الأنبِیاءِ؟ قالَ: هِىَ عِندَنا وِراثَةً مِن عِندِهِم نَقرَؤُها کَما قَرَءُوها و نَقُولُها کَما قَالُوا إنَّ اﷲ لایجعلُ حُجَّةً فى أرضِهِ یسألُ عَن شَى‏ءٍ فَیقُولُ لا أدرى.^۱

حدیث دوم باب ـ که از امام صادق علیه السلام روایت شده ـ متضمن قرائت ذکر سجود الیاس نبى، به زبان سریانى توسط آن حضرت است.^۲

سه. عمومات دال بر دامنه فراگیر و گسترده دانش امام‏^۳

چهار. آگاهى امامان از زبان دیگر موجودات زنده‏

از این موارد، مى‏توان به سخن گفتن امام محمد باقر علیه السلام با یک جفت کبوتر^۴ و سخن گفتن امیرمؤمنان با جنّى به صورت اژدها اشاره کرد.^۵

پنج. امامان، در مقام حجت خدا، جامع تمام کمالات‏

در حدیثى که در باب «الامور التى توجب حجّة الإمام» آمده است، ابوبصیر از امام کاظم علیه السلام درباره ویژگى‏ها و نشانه‏هاى امام پرسید:

۰.جُعِلتُ فِداکَ بِمَ یعرَفُ الإِمامُ؟ قالَ فَقالَ: بِخِصالٍ اما أوَّلُها فَإنَّهُ بِشَى‏ءٍ قَد تَقَدَّمَ مِن أبیهِ فیهِ بِإشارَةٍ إلَیهِ لِتَکُونَ عَلَیهِم حُجَّةً وَ یسألُ فَیجیبُ و إن سُکِتَ عَنهُ ابتَدَأ و یخبِرُ بِما فى غَدٍ و یکَلِّمُ النّاسَ بِکُلِّ لِسانٍ ثُمَّ قالَ لى یا أبا محمد اعطیکَ عَلامَةً قَبلَ أن تَقُومَ فَلَم ألبَث أن دَخَلَ عَلَینَا رَجُلٌ مِن أهلِ خُراسانَ فَکَلَّمَهُ الخُراسانِىُّ بِالعَرَبِیةِ فَأجابَهُ ابوالحسن علیه السلام بِالفارِسیةِ فَقالَ لَهُ الخُراسانىُّ و اﷲ جُعِلتُ فِداکَ ما مَنَعَنى أن اکَلِّمَکَ بِالخُراسانِیةِ غَیرُ أنّى ظَنَنتُ أنَّکَ لا تُحسِنُها فَقالَ: سُبحانَ اﷲ إذا کُنتُ لا احسِنُ اجیبُکَ فَما فَضلى عَلَیکَ. ثُمَّ قالَ لى: یا أبا محمد إنَّ الإمامَ لایخفَى عَلَیهِ کَلامُ أحَدٍ مِنَ النّاسِ و لا طَیرٍ و لا بَهیمَةٍ و لا شَى‏ءٍ فیهِ الرُّوحُ فَمَن لَم‌یکُن هذِهِ الخِصالُ فیهِ فَلَیسَ هُوَ بِإمام.^۶