یونس بن عبدالرحمن (م ۲۰۸ ق) از اصحاب امام کاظم علیه السلام و امام رضا علیه السلام^۱ و شاگرد هشام بن حکم است.^۲ او نیز همچون استادش الهام و تحدیث را برای ائمه نمی‏پذیرد و علم ایشان را بر اساس بررسی منابع مکتوبی می‏داند که از پیامبر صلی الله علیه و آله به ایشان رسیده است.^۳ اشعری در مقالات الاسلامیین و الفرق در گزارشی که از اختلاف اصحاب ائمه پس از شهادت امام رضا علیه السلام ارائه می‏دهد، دیدگاه یونس را این‏گونه بیان کرده است:

اما گروه دیگر معتقد بودند که امام باید علوم دین را از راه معمولی کسب کند، نه از راه الهام، تحدیث، القا در قلب و بیان در گوش؛ زیرا وحی در تمام وجوهش، پس از پیامبر و به اجماع امت منقطع شده است و از راه الهام کسی نمی‏تواند به رموز احکام و فرایض دینی برسد، مگر اینکه پیش‌تر‏ از راه سمع و بصر به آن آگاهی یافته باشد؛ زیرا الهام یعنی تجدید آگاهی سابق. بنابراین، امام جواد علیه السلام بعد از بلوغ علم به شرایع و سنن دینی را از کتب و آثار پدرش به دست می‏آورد و کسب می‏کند و برخی از این گروه قیاس در احکام را برای امام جایز می‏دانند وقائل‏اند قیاس برای انبیا و رسولان و ائمه جایز است و یونس بن عبدالرحمن به این معتقد بود.^۴

البته اینکه یونس قیاس را برای ائمه جایز می‏داند بدان دلیل است که به نظر او، ایشان معصوم‌اند و قیاس آنها نیز معصومانه و بی‏خطا خواهد بود. ابوسهل نیز همچون هشام بن حکم و یونس بن عبدالرحمن معتقد است که ائمه علیهم السلام علوم خود را از پیامبر صلی الله علیه و آله و ایشان از خداوند متعال دریافت کرده‏اند.^۵

تحریف قرآن

درباره تحریف قرآن (به زیاده و نقصان) گزارش‏های مشابهی از بنونوبخت و هشام بن حکم رسیده است. شنیده‏های شیخ مفید در مورد نوبختیان، حکایت از اعتقاد آنان به تحریف قرآن دارد.^۶ خیاط نیز همین اعتقاد را از هشام در مورد قرآن بیان می‏دارد.^۷ البته صحت این گزارش‏ها و مراد آنان از تحریف خود جای بحث دارد که در این مقال نمی‏گنجد.^۸

ردّ سماع کلام ملائکه برای ائمه علیهم السلام

بر خلاف اکثر متکلمان امامیه که معتقدند امامان علیهم السلام کلام ملائکه را می‏شنوند هرچند آنها را نمی‏بینند، بنونوبخت این مطلب را رد می‌کنند و معتقدند ائمه علیهم السلام کلام فرشتگان را نمی‏شنوند.^۱ در این موضوع آنان از هشام بن حکم و شاگردش یونس بن عبدالرحمن متأثرند.

هرچند آثار به ‏جا مانده از هشام بن حکم به‌خوبی نشان‏دهنده دیدگاه‏های او نیست، با تحلیل دقیق شواهد موجود می‏توان به نظر او پی برد. اشعری در مقالات الاسلامیین گزارشی از دیدگاه هشام درباره عصمت ائمه ارائه کرده است که می‏تواند ما را به دیدگاه او درباره علم نیز رهنمون سازد. به گفته او، هشام معتقد بود که امام باید معصوم باشد؛ چون امامان ـ بر خلاف پیامبران ـ به وحی متصل نیستند و ملائکه بر آنها نازل نمی‏شوند. پس، برای دور بودن از گناه و خطا باید معصوم باشند.^۲ کارکردی که در نظر هشام برای «وحی» بیان شده (یعنی دورماندن انسان از خطا و گناه) و امام فاقد آن دانسته شده است، اختصاص به وحی ندارد؛ بلکه تحدیث (سخن گفتن فرشته با امام) و الهام (القا به قلب) را نیز در بر می‏گیرد؛ چون برای دورماندن امام از خطا و گناه نیازی نیست که امام فرشته را ببیند؛ بلکه همین که فرشته با او سخن بگوید کافی است. بنابراین می‏توان گفت که به نظر اشعری، از دیدگاه هشام تحدیث و الهام فرقی با وحی ندارند و امامان علیهم السلام فاقد این ویژگی‏ هستند و به همین دلیل باید معصوم باشند.

آنچه در روایات که در منابع امامیه از هشام بن حکم به ‏جا مانده است نیز با این سخن تعارض ندارد و حتی مؤید آن است. در گزارشی که در کتاب اصول کافی از مناظره هشام با مرد شامی نقل شده است، هشام امام صادق علیه السلام را آگاه به امور مربوط به آسمان و زمین می‏داند و البته تأکید می‏کند که این علم را از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به ارث برده است.^۳ در گزارشی دیگر نیز که هشام بن حکم به نقل از آن حضرت ائمه علیهم السلام را عالم به کتب انبیای گذشته می‏داند، بر این نکته تأکید شده است که این کتاب‏ها به وراثت به ایشان رسیده است.^۴ به‌جز این موارد هیچ شاهد دیگری در منابع امامیه درباره دیدگاه هشام بن حکم در این مسئله وجود ندارد. بنابراین، شواهد موجود نه‏تنها در تعارض با گزارش اشعری نیست، بلکه مؤید آن است.