۳۷ . پژوهشى در «تفسير العسكرى» منسوب به امام ابو محمّد حسن بن على عسكرى عليه السلام، محمّد مسعود رهنماى منفرد، كارشناسى ارشد علوم قرآن و حديث، دانشكده الهيات دانشگاه تهران، استاد راهنما: دكتر سيّد محمّدباقر حجّتى، استاد مشاور: ... ، ۱۳۶۷، ۲۶۱ص، دست نويس.

اين كتاب، از جمله آثار ارزشمندى است كه همچون ديگر سندهاى گران سنگ شيعه از گزند حيله گرى ها و دسيسه ها در امان نمانده و ناپاكان روزگار، از راه تقطيع يا تصحيف مطالب، سعى در كاهش ارزش آن نموده اند، مقدار باقى مانده از اين تفسير، تنها شامل تفسير «فاتحة الكتاب» و حدود نيمى از سوره بقره است كه مورد استفاده محقّقان قرار گرفته است.
تاريخ كتابت قديم ترين نسخه خطّى باقى مانده از اين تفسير، مربوط به سال ۸۸۰ ق، است كه ظاهرا با نسخه مرحوم محقّق كَرَكى مقابله شده است. البته حدود سى نسخه خطّى ديگر نيز در دسترس است كه برخى در چاپ اين تفسير به همراه نسخ سنگى ديگر، مورد استفاده قرار گرفته اند.
اين پايان نامه در معرّفى التفسير المنسوب إلى الإمام العسكرى عليه السلام و دفاع از سند و درستى محتواى آن است. نگارنده ضمن اشاره به زمان پيدايى اين تفسير و رواج آن در بين شيعيان، سعى در بيان ارزش و اهمّيت جايگاه آن در بين تفاسير مأثور دارد و با اعتراف به ناقص بودن آن ـ كه فقط بخشى از تفسير را داراست ـ آن را از آثار ارزشمند شيعى برشمرده است.
اين پايان نامه، دربردارنده يك مقدّمه و پنج فصل است.
در مقدّمه، اهمّيت و جايگاه تفسير مأثور، با استشهاد به رواياتى كه محوريت معصومان و سخنان آنان را در تبيين آيات قرآن روشن مى سازد، مورد بحث قرار گرفته است.
در فصل نخست، گزارشى اجمالى از چگونگى تدوين اين تفسير با ذكر جريان تاريخى آن و بيان اوّلين بخش آن كه از ناحيه حضرت املا شده و عناوين برجسته آن، آمده است.
فصل دوم به بررسى سند تفسير امام حسن عسكرى عليه السلاماختصاص يافته است.
نگارنده براى اين تفسير، دو سند ذكر كرده و كوشيده تا وثاقت محمّد بن قاسم مفسّر استرآبادى (راوى اين تفسير) را با طرح دعاوى و ردّ آنها اثبات كند و در پايان فصل، به نقل قول شيخ صدوق (ره) و ادلّه او پرداخته است.
در فصل سوم، ديدگاه صاحب نظران رجال، حديث و تفسير درباره اين تفسير، انعكاس يافته و به نقل از علاّمه مجلسى و محدّث نورى از صحّت استناد اين كتاب به امام عليه السلام دفاع شده است.
در فصل چهارم، عمده ترين اشكال هاى محتواى اين تفسير، ارائه شده و به آنها پاسخ داده شده است. اين اشكال ها عمدتا توسط شيخ محمّدجواد بلاغى در كتابى تحت عنوان رسالة التكذيب لرواية التفسير
المنسوب إلى العسكرى عليه السلامو علاّمه شوشترى در كتاب الأخبار الدخلية طرح شده است، چنان كه از ميان عامّه، محمّد حسين ذهبى در كتاب التفسير والمفسّرون، به تضعيف اين تفسير پرداخته است.
نويسنده با عناوين: شواهدى بر تصحيف، اعتراضات سطحى، مغايرت با مستندات تاريخى، نارسايى ظاهرى برخى از مضامين، بررسى شواهد اختصاصى التفسير و المفسرون، بررسى شبهه غلوّ در مقامات معصومان عليهم السلام و بررسى شبهه كثرت معجزات، به نقدها پاسخ داده است.
در پايان، نسخه هاى خطّى اين تفسير و نيز فهرست تفصيلى عناوين آن آمده است.