۳۶ . پژوهشى در تاريخ حديث شيعه از قرن ششم تا عصر حاضر، حسين صفره، كارشناسى ارشد علوم قرآن و حديث، دانشكده الهيات و معارف اسلامى دانشگاه تهران، استاد راهنما: دكتر مجيد معارف، استاد مشاور: استاد على اكبر غفّارى، ۱۳۷۹، ۲۵۸ص.

نگارنده در اين پايان نامه، در صدد ارائه چارچوبى از فعّاليت هاى دانشمندان و محدّثان شيعه در اين دوره از تاريخ است و محورهاى اصلى كار آنان را در عرصه حديث و علوم حديث، بيان مى كند. وى مى گويد از سرگذشت حديث شيعه و تحوّلاتى كه در مسير خود از هنگام صدور تاكنون داشته است، به تاريخ حديثْ تعبير مى شود، كه به دو دوره متقدّمان و متأخّران، قابل تقسيم است.
تاريخ حديث در دوره متقدّمان ـ كه از آغاز تا پايان قرن پنجم را دربر
مى گيرد ـ از سوى برخى محقّقان، مورد پژوهش قرار گرفته و كتاب هايى در اين باره تأليف گرديده است؛ امّا بخش دوم تاريخ حديث شيعه ـ كه از قرن ششم تا عصر حاضر را شامل مى شود ـ تاكنون مورد بررسى منسجمى قرار نگرفته است، و در نهايت، آثار و تأليفات حديثى دانشمندان شيعه در كتب فهرست و تراجم، به طور پراكنده ثبت شده و درباره زندگى برخى از محدّثان نيز در كتاب هاى ترجمه، به اجمال و گاه به تفصيل، مطالبى بيان گرديده است.
اين پايان نامه در پنج فصل با يك مقدّمه مفصّل، گردآورى شده است مطالب موجود در مقدّمه عبارت اند از: پيشنه بحث، مراحل تحقيق، درآمدى بر تاريخ حديث شيعه در دوره متأخّران، گذر از دوره متقدّمان به دوره متأخّران، نقش شيخ طوسى در حديث و فقه، نقش محقّق حلّى و علاّمه حلّى در فقه، دلايل ركود در عرصه حديث، تجديد حيات اخباريان، زمينه هاى احياى اخباريگرى، مراحل تكامل مكتب اخباريگرى، اختلافات عمده اخباريان و اصوليان و سرانجامِ اخباريان.
فصل اوّل، درباره تدوين جوامع حديثى است. در اين فصل به معرّفى بزرگانى چون مرحوم فيض كاشانى، شيخ حرّ عاملى، علاّمه مجلسى، ميرزاى نورى، و تأليفات آنان از قبيل كتاب شريف الوافى، وسائل الشيعة، بحارالأنوار، مستدرك الوسائل، و تأليفات ارزشمند ديگرى از قبيل جوامع الكلم، عوالم العلوم، الأوفى، الشفاء فى أخبار آل المصطفى و جامع المعارف و الأحكام پرداخته شده و ضمن توضيحات مفصّل در بيان شرح حال هر يك و معرّفى اساتيد و مشايخ و شاگردان آنها، هدف از اين تأليفات از زبان مؤلّفان اين كتاب ها آمده است.
فصل دوم، درباره تأليفات متنوّع در عرصه حديث است. نگارنده،
عمده تأليفات را در اين زمينه تأليفات اربعين نويسى، مناقب نويسى، جمع و تدوين ادعيه و زيارات مأثور از قبيل إقبال الأعمال سيّد بن طاووس، جمع احاديث در اخلاق و آداب، گردآورى احاديث اعتقادى، گردآورى احاديث فقهى، توسعه و تكميل تفاسير نقلى مانند تفسير الصافى مرحوم فيض كاشانى يا البرهان فى تفسير القرآن بحرانى يا تفسير نورالثقلين شيخ حويزى مى داند و به معرّفى اين آثار و بررسى آنها مى پردازد.
فصل سوم، درباره تحليل و بررسى و شرح حديث است. نگارنده، در اين فصل به معرّفى و شرح كتب اربعه حديثى شيعه پرداخته و شروحى از قبيل مرآه العقول شرح الكافى، روضه المتقين شرح كتاب من لا يحضره الفقيه، ملاذ الأخيار شرح تهذيب الأحكام و شروح كتاب الاستبصار را نام مى برد و از ساير جوامع حديثى نيز به كتاب تفصيل وسائل الشيعة و شروح و حواشى بر كتاب بحارالأنوار و شروح نهج البلاغة و صحيفه سجاديه و ساير كتب ادعيه و اذكار مى پردازد.
وى در فصل چهارم، از فعّاليت در راستاى اصول حديث و علم رجال بحث مى كند؛ بحث هايى از قبيل درايه الحديث، علم رجال حديث، تعريف و تاريخچه پيدايش هر يك از اين دو و نقش اين دو در رابطه با حديث، عناوين اصلى اين فصل را تشكيل مى دهند. همچنين به تناسب، تقسيم حديث از ديدگاه متقدّمان و متأخّران و عوامل اين تقسيم را يادآور شده و در پايان، كتاب هاى درايه اى و رجالى را معرّفى مى كند.
فصل پنجم، درباره موقعيت حديث در دوران معاصر است. نگارنده، در اين فصل، بيشتر به معرّفى تأليفاتى در زمينه پژوهش هاى حديثى همّت گماشته و تدوين مجموعه هاى حديثى را در عصر حاضر، از
جمله فعّاليت هاى مثبت در اين زمينه مى داند. كتاب هايى را كه در اين فصل نام مى برد، عبارت اند از: جامع أحاديث الشيعة، ميزان الحكمة، الحياة، آثارالصادقين، مسانيد أئمة عليهم السلام ، المعجم المفهرسها، مستدركها و سرانجام، غريب الحديثها.
در ادامه اين فصل، نگاهى گذرا به تشكيل مؤسّسات تحقيقاتى در حوزه علوم حديث دارد و تعدادى از اين مراكز، شيوه كار و نوع محصولات هر يك، نام برده شده است. همچنين كتاب خانه هاى تخصّصى حديث، زمينه ساز در تحقيقات و تأليفات حديثى دانسته شده و به برخى از اين كتاب خانه ها معرّفى شده است.