۳۰ . بررسى مفهوم ذكر از ديدگاه وحى، منصوره تربتى مقدّم محمّدآباد، كارشناسى ارشد علوم قرآن و حديث، دانشكده علوم انسانى دانشگاه تربيت مدرّس، استاد راهنما: دكتر محمّدعلى لسانى فشاركى، استاد مشاور: ... ، ۱۳۷۳، ۲۰۴ ص.

هدف پژوهنده از اين پايان نامه، بازشناسى دقيق ذكر، ابعاد، آثار و مراتب آن است، تا بتوان ذاكران حقيقى را شناخت و بويژه طرز تلقّى مسلمانان را از ذكر و ذاكران در عصر حاضر، تصحيح و اصلاح نمود.
براى اين منظور، وى با توزيع پانصد پرسش نامه در ميان فرهنگيان شيعه و سنّى شهرستان تربت جام، به پاسخ هاى گويا و نمودارهاى روشنى از مسئله رسيده كه در فصل ششم، آنها را تجزيه و تحليل كرده است.
اين پايان نامه، در يك مقدّمه و شش فصل، ترتيب يافته است. نويسنده در مقدّمه، نخست، طرح كلّى بحث را پيش كشيده و يكى از مقاصد و مطالب قرآن كريم را دعوت به ذكر دانسته است. سپس فرضياتى را كه درباره ذكر به ذهن خطور مى كند، بيان نموده و بعد از آن، اهداف و زمان تحقيق را بيان كرده و در ادامه نيز مفاهيم و واژگان ذكر را توضيح داده است.
فصل اوّل، از دو بخش تشكيل شده است: بخش اوّل، به تعريف لغوى و اصطلاحى ذكر و بررسى ريشه اى كلمه ذكر و بيان معناى اصطلاحى آن پرداخته شده است. در بخش دوم نيز آراى انديشمندان اسلامى درباره ذكر و حقيقت آن بازگو شده و ديدگاه هاى مفسّران بررسى شده است.
در اين فصل آمده است كه ذكر، در اصطلاح و معارف اسلامى، به معناى يادآورى خداوند به قلب و زبان است. ياد خدا، سرچشمه قدرت روحى و معنوى انسان است و قرآن كريم، در مواضع متعدّد، مسلمانان را به اين امر مهم، فراخوانده است تا از آثار و بركات آن برخوردار گردند. نيز از آفات فراموشى خدا و غفلت از ذكر الهى، آنان را سخت پرهيز داده است تا از زيان ها و دشوارى هاى گوناگون در امور دنيوى و اخروى به دور مانند.
ذكر، يكى از مفاهيم بزرگ و اساسى در فرهنگ اسلامى است. در عين حال، تاكنون چنان كه بايد و شايد، شناخته نشده است و دستِ كم،
عموم مسلمانان از شناخت صحيح ذكر، فاصله بسيار دارند و به همين جهت، يا نسبت به ذكر و ذاكران، نظر منفى دارند و يا اين كه كسانى را كه از نظر منابع اصيل فرهنگ اسلامى ذاكر شناخته نمى شوند، به عنوان ذاكر يا اهل ذكر تلقّى مى كنند.
فصل دوم، در چهار بخش تنظيم شده است. نويسنده، در بخش نخست به عوامل و انگيزه هاى ياد خدا، در بخش دوم، به موانع ياد خدا، در بخش سوم به اوقات ذكر خدا، و سپس در بخش چهارم، به آداب ذكر از ديدگاه امام خمينى(ره) پرداخته است.
نويسنده در فصل سوم، تحت عنوان «ذكر خدا، روح و فلسفه همه عبادات»، سه عبادت را مطرح نموده و در سه بخش جداگانه، آيات مربوط را بررسى كرده است.
در بخش اوّل آمده كه نتيجه نماز، ياد خداست. در بخش دوم آمده كه روح و فلسفه حج، ذكر خداست. بخش سوم نيز بررسى شده كه حلّيت ذبح، در گرو ذكر نام خداوند است.
در فصل چهارم، به حقيقت ذكر و ذاكران پرداخته شده است. اين فصل نيز داراى چهار بخش است. بخش اوّل به مراتب ذكر و ذاكران، ذكر لفظى، ذكر معنوى و ذكر قلبى مى پردازد و مقامات و درجات ذاكران را بيان مى كند. بخش دوم، ويژگى هاى ذاكران را برمى رسد و به بررسى پنج آيه و در مجموع، ده ويژگى ذاكران مى پردازد.
نگارنده در بخش سوم، حقيقت و فضيلت ياد خدا و مجموعه آيات و رواياتى را كه به نحوى بيانگر فضيلت ياد خدا هستند، بررسى مى كند و موضوع را در دو قسمت آيات و روايات به صورت جداگانه مطرح مى سازد.
فصل پنجم، درباره آثار ذكر در زندگى انسان است. اين فصل نيز دو
بخش دارد كه نويسنده در آنها با استناد به آيات قرآن، آثار و بركات ذكر خدا و عواقب و آفات غفلت از ياد او را بررسى كرده است.
فصل ششم، نگاهى به برداشت مسلمانان عصر حاضر از ذكر و ذاكران دارد. اين فصل از پايان نامه با استفاده از پرسش نامه و انجام مصاحبه و بررسى و تحليل پرسش نامه ها تدوين شده و با استفاده از نمودار، نتايج به دست آمده منعكس شده است.