۲۷ . بررسى سير اربعين نگارى و جايگاه «اربعين» امام خمينى(ره) در ميان كتب اربعين، سيّد مصطفى احمدزاده، كارشناسى ارشد علوم قرآن و حديث، دانشكده الهيات و معارف اسلامى دانشگاه تهران، استاد راهنما: دكتر محمّدعلى مهدوى راد، استاد مشاور: دكتر سيّد محمّدباقر حجّتى، ۱۳۷۷، ۱۶۶ص.
پپ

اين پايان نامه به بررسى و تجزيه و تحليل سير نگارش كتب «چهل حديث»، عموما، و كتاب اربعين امام خمينى(ره) خصوصا و جايگاه آن در ميان كتاب هاى اربعين، پرداخته است. علماى اسلام به دليل عمل به توصيه هاى رسول اكرم، از زمان وى تاكنون در جهت حفظ دستاوردهاى علمى و عملى پيامبر صلى الله عليه و آله از هيچ تلاشى فروگذار ننموده اند و پيوسته در اين راه، زحمات طاقت فرسايى را تحمّل نموده اند تا دين حياتبخش اسلام را در فراز و نشيب هاى اعصار مختلف، حفظ نمايند.
در طول تاريخ اسلام، نگارش احاديث در شكل هاى گوناگون، از جمله تلاش هاى بى وقفه عالمان و حافظان دين، در جهت حفظ سنّت پيامبر اكرم از دستبرد مخالفان بوده است.
بنا بر حديث مشهورى كه از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل شده است: «من حفظ من أمّتى أربعين حديثا ممّا يحتاجون إليه فى أمر دينهم، بعثه اللّه ـ عزّوجل ـ يوم القيامة فقيها عالما»، محدّثان و حديث پژوهان به تأليفات ارزنده اى در اين زمينه پرداخته اند و كتبى تحت عناوين: «اربعين حديثا»، «الأربعون» و «پژوهش چهل حديث» به جامعه اسلامى تقديم نموده اند.
نگارنده نيز ضمن معرّفى برخى از اين آثار در پژوهش خود، به بررسى در اين زمينه پرداخته است. اين پژوهش از چهار بخش تشكيل شده اسـت :
بخش اوّل، بررسى سير اربعين نگارى،
بخش دوم، فهرست نسخه هاى خطّى كتب اربعين،
بخش سوم، فهرست نسخه هاى چاپى كتب اربعين،
بخش چهارم، اربعين امام خمينى(ره) و جايگاه آن در ميان كتب اربعين.
در بخش اوّل، پس از ارائه بحث هايى درباره راز و رمز اعداد در ميان اديان مختلف، به بررسى عدد چهل و جايگاه و موقعيت آن در دين اسلام پرداخته و با استناد به آيات و روايات و تاريخ و فرهنگ اسلام، پرده از راز و رمزهاى نهفته در اين عدد كامل، برگرفته است.
نگارنده، سپس به تجزيه و تحليل سندى روايت اربعين روى آورده و پس از اثبات صحّت آن و بحث هاى فقه الحديثى به بررسى سير اربعين نگارى پرداخته و در پايان به دسته بندى كتب اربعين اشاره نموده و جهت بررسى هاى آمارى، جدول هايى را به تصوير كشيده است.
در بخش دوم، با استفاده از كتب مرجع و فهرست هاى كتب خطّى و چاپى گوناگون، كتب خطّى اربعين را از سال ۱۸۱ تا ۱۳۹۵ق، به همراه ارائه مشخّصات نسخه شناسى، فهرست نموده است. روش گزارش كتب مذكور بر اساس سال نگارش است و در غير اين صورت، مبنا را سال فوت مؤلّف يا كتابت و استنساخ قرارداده است. در پايان بخش دوم، كتب اربعينى كه تاريخ نامعلوم و مؤلّف دارند، در قسمت هاى جداگانه فهرست كرده است. در بخش سوم، كتب چاپى اربعين از سال ۳۰۳ تا ۱۴۱۷ق، بر اساس نگارش و يا درگذشت مؤلّف را منظّم نموده و در پايان، كتب چاپى بدون تاريخ را در قسمت جداگانه اى آورده است. در اين بخش، اكثر كتب از نزديك توسط نگارنده مورد بررسى
قرار گرفته و اطّلاعات مفيدى درباره ساختار و محتواى هر كتاب، به همراه كتابشناسى آن، ارائه شده است . شايان ذكر است كه در پايان گزارش هر كتاب، جهت ارائه اطّلاعات بيشتر درباره نسخه هاى خطّى آن كتاب، ارجاعاتى را نيز ذكر نموده است.
نگارنده در بخش چهارم، كتاب اربعين امام خمينى(ره) را از جنبه هاى مختلف ساختارى و محتوايى، مورد بررسى قرارداده و جايگاه آن را در ميان كتب اربعين، تبيين كرده است. وى در اين بخش، پس از معرّفى كتاب امام(ره) و شيوه نگارش آن، به بحث كلّى درباره احاديثى كه در اين مجموعه گِرد آمده، پرداخته و اسناد آن را بررسى نموده است. سپس درباره ترجمه احاديث و سبك خاص امام در ترجمه را مورد بحث قرارداده، به اين بيان كه ايشان پس از ترجمه و شرح هر حديث، لغات مشكل و مهم آن را نيز به صورت جداگانه و با استناد به معجم هاى لغت، توضيح داده وبه نكات بلاغى و نحوى كه در توضيح احاديث به كار رفته نيز اشاراتى دارد.
نگارنده، يكى از بارزترين ويژگى هاى اين كتاب را كه حاكى از تبحّر و ژرف نگرى نويسنده مى انگارد، آوردن بحث هاى اصطلاحى و تعاريف علمى در باب تعبيرات و اصطلاحات احاديث مى داند. وى در ادامه، يكى ديگر از ويژگى هاى اربعين امام را استناد روايات به آيات كريم قرآن مجيد بيان مى كند و اين كار را وظيفه محدّث مى داند كه آيات قرآن را محكِ روايات قرار دهد و در پرتو نور كلام الهى، به شرح و بيان روايات بپردازد.
از ويژگى هاى ديگر اربعين امام از ديد نگارنده، جامع و شامل بودنش در ابواب و عناوين مختلف اخلاقى، تربيتى، عرفانى، حِكَمى و فلسفى است، و اين كه امام (ره)؛ پس از نقل اقوال حكما و عرفا در ذيل
احاديث، به نقد و ردّ ديدگاه هاى آنان در توضيح بعضى روايات پرداخته و با عبارت: «فقير گويد» نظر خود را توضيح داده است.