۱۲ . امانت الهى از ديدگاه قرآن و سنّت، حسنعلى وحيدنيا، كارشناسى ارشد علوم قرآن و حديث، دانشگاه آزاد اسلامى واحد اراك، استاد راهنما: دكتر محمّدمهدى گرجيان، استاد مشاور: حجه الاسلام محمّدرضا آشتيانى، ۱۳۷۸، ۱۳۸ص.

اين تحقيق بر آن است تا مطالبى را درباره امانت الهى در آيه شريفه «إنّا عَرَضْنا الأمانة...» مورد بحث و بررسى قرار دهد. مطالب مورد نظر و بحث در پايان نامه عبارت اند از: بيان مراد از امانت الهى و دقيق ترين تعريف از آن، توضيح مراد آيه شريف درباره لفظ حمل و عرض، تبيين مراد از لفظ «انسان» در آيه شريف ياد شده، شرح وجه اتّصاف انسان به
ظلوم و جهول بودن و بيان معناى اين دو واژه.
نگارنده، در تحقيق خود در صدد است نشان دهد ابهامات موجود درباره امانت الهى، بيانگر اهمّيت آن است و غرض بارى تعالى، چيزى فراتر از بسيارى تعريف هايى است كه در كتب پيشينيان درباره آن آمده است و از آن جا كه موضوع مورد بحث در يكى از آيات مشكل قرآن كريم است، از جوانب ديگر نيز آن را بررسى كرده و پس از تجزيه و تحليل يافته هاى پيشينيان و تكيه بر منابع اطّلاعاتى، زمينه فهم دقيق و مناسب براى مطلب خود را ـ فراهم ساخته است.
اين پايان نامه از پنج فصل ـ كه هر كدام از چند بخش تشكيل شده ـ فراهم آمده است.
نگارنده در فصل اوّل، پس از ذكر مقدّمه اى درباره امانت الهى، به ذكر تاريخچه مطالعاتى پرداخته و در اين زمينه به تعدادى از آثار بزرگان علم تفسير، اشاره نموده است. سپس با طرح مسئله و بررسى اهمّيت تحقيقاتى آن و تحليلى از اقدامات صورت گرفته، به تنظيم پرسش هاى پژوهشى اقدام كرده و در ادامه، اهداف، حدود و برهان مطالعات در زمينه مورد بحث را بررسى كرده و به اختصار، مطالبى بيان كرده است. آن گاه، تعريف اصطلاحات پژوهشى با گستره عملكردى در حوزه فرهنگ هاى فارسى و عربى را به صورت وسيع آورده، به طورى كه اين بخش از پايان نامه از غناى نسبتا بيشترى برخوردار گرديده است.
در فصل دوم نيز سه اثر تفسيرى بزرگ، كه هر يك از جايگاه خاصّى در بين علما برخوردارند، مورد مداقّه قرار گرفته است از اين سه منبع ارزشمند، دوتاى آنها تفسير الميزان و تفسير مجمع البيان از دو عالم بزرگ شيعى، يعنى علاّمه طباطبايى(ره) و مرحوم طبرسى(ره) است و
اثر ديگر، تفسير فخر رازى (التفسير الكبير) از اهل سنت است.
فصل سوم نيز درباره رهيافت اين رساله، در گذشته و حال و آينده است كه با مراجعه به كتاب خانه ها و فيش بردارى و به وجهى توصيفى ـ تبيينى و طرح تحليل آن ديدگاه و نظريات بزرگان تفسيرى است.
در فصل چهارم ـ كه تجزيه و تحليل اطّلاعات است ـ مشتمل بر سه بخش است و در طى آن، پرسش هاى تحقيقاتى مورد نقد و بررسى قرار گرفته و در هر مورد، نتايجى به دست آمده است.
در بخش اوّل، نخست، مجموعه تعاريفى كه در باب امانت به دست آمده، فهرست شده كه ۲۶ معنا در اين زمينه مورد بررسى اجمالى قرار گرفته اند. در اين بخش، صرفا به بيان نظريات اكتفا نموده و هيچ گونه نظر سلبى يا ايجابى از سوى پژوهشگر، ارائه نشده است.
در بخش دوم، شاخص ترين و جامع ترين تعاريف امانت گزينش شده و مورد نقد و بررسى دقيق قرار گرفته است. اين تعاريف عبارت اند از: تكليف، معرفت، عقل، عشق، ولايت و وجود فيضى كه يك به يك، پس از طرح نكات مثبت و اساسى، موضوع مورد بحث انتقادهاى وارد بر آنها را بيان كرد، و در پايان، نظريه «وجود فيضى» را به عنوان نظر مختار، انتخاب و مورد دفاع قرار داده است.
نگارنده، در بخش سوم، دايره بحث را از موضوع اصلى گسترش داده و به بيان نكات اساسى آيه شريف امانت (إنّا عَرضْنا الأمانة...) پرداخته و موضوعاتى از قبيل: حمل، عرض، اشفاق، و ظلوم و جهول بودن انسان را ـ كه از غوامض تفسيرى اند ـ مورد بررسى قرار داده و در حدّ توان و بضاعت تحقيقاتى خود، به توضيح و تبيين آنها اقدام نموده است.
در فصل پنجم، ضمن بيان مهم ترين موضوعات مورد بررسى، راه كارهايى جهت استفاده آيندگان ارائه شده و نيز نحوه بهره گيرى از قرآن كريم ، شرح و بسط داده شده است.