۵ . ارتباط عقل و دين در قرآن و حديث، ذبيح اللّه اسماعيلى، كارشناسى ارشد الهيات و معارف اسلامى، مركز تربيت مدرّس حوزه علميه قم، استاد راهنما: دكتر غلامحسين ابراهيمى دينانى، استاد مشاور: دكتر احمد بهشتى، ۱۳۷۱، ۱۷۴ص، دست نويس.

موضوع پايان نامه، بررسى ارتباط عقل و دين در آيات قرآن و احاديث معصومان عليهم السلام است. نگارنده، پس از تعاريفى كه از عقل در قرآن، احاديث و روايات معصومان عليهم السلامو لغت آورده، مى گويد به اين نتيجه رسيده كه عقل، نيرويى است تشخيص دهنده و ملاك فهم و درك، كه انسان را از حيوان جدا مى كند، و همه تعاريف، در نهايت به يك چيز برمى گردد، گرچه از نظر عبارت با يكديگر اختلاف دارند؛ ليكن اگر دقّت شود، هر تعبير از عقل، در واقع، به بُعدى از ابعاد آن اشاره دارد، نه اين كه تعريف حقيقى عقل باشد و به عبارت مصطلح، به آن «شرح الإسم» مى گويند، نه تعريف حقيقى.
بنا بر اين، نگارنده، ارزش عقل را از ديدگاه دين به معناى جامعش بررسى كرده و چون در جمع بندى بين تعاريف عقل به اين نتيجه رسيده كه عقل در مجموع، وسيله سعادت و كمال بشر است ، رابطه بين عقل و دين را در همين نقطه مشترك مى داند و همسويى عقل و دين را به اثبات مى رساند.
كلّيات بحث در اين پايان نامه، بر محور سه بخش قرار داده شده است:
در بخش نخست، نگارنده، ابتدا معانى عقل در لغت، فلسفه، كلام، اخلاق، قرآن و حديث، مورد بحث و بررسى قرار داده است.
در بخش دوم، اهمّيت و ارزش عقل در قرآن كريم مورد بررسى قرار گرفته است.
در بخش سوم، مقام و ارزش عقل از ديدگاه حديث، مورد توجّه قرار گرفته، كه به دليل گستردگى مباحث، قسمت زيادى از مطالب پايان نامه را به خود اختصاص داده است.
مباحث مطرح شده در بخش اخير، به اجمال عبارت اند از: ۱ . عقل، قوّه و قدرت شناخت، ۲ . راه شناخت عقل، ۳ . منابع عقل و انديشه، ۴ . خاصيت استقلال در شناخت عقل، ۵ . عوامل شكوفايى عقل، ۶ . موانع رشد و تعالى عقل، ۷ . ارتباط عقل و علم، ۸ . ارتباط عقل و عبادت، ۹ . تقابل عقل و جهل، ۱۰ . عقل، ملاك هويت انسان.
در اين نوشتار، نگارنده، در رجوع به منابع تحقيق خود از كتاب پُر ارزش تفسير الميزان علامه طباطبايى(ره) به نيكى ياد كرده و آن را تفسيرى جامع براى كار تحقيقى خود دانسته و علاوه بر استفاده گسترده از جوامع روايى شيعه، احاديث منابع اهل سنّت را هم مدّ نظر داشته و مورد استفاده قرار داده است.