۴ . ارتباط با اهل كتاب و شيوه برخورد با آنان از ديدگاه قرآن و حديث، منصور قاسمى، دكترى علوم قرآن و حديث، دانشگاه آزاد اسلامى مشهد، استاد راهنما: دكتر سيّد محمّدباقر حجّتى، استاد مشاور: دكتر على مهدى زاده، ۱۳۸۰، ۳۰۰ص.

كوشش نگارنده در اين پايان نامه بر اين بوده كه با استفاده از آيات قرآن و روايات معصومان عليهم السلام و احيانا اقوال و فتاواى علما، به سؤالاتى از اين قبيل پاسخ دهد كه: آيا اسلام، ناسخ اديان پيشين است و هرگونه رابطه با پيروان اديان گذشته را رد كرده و بناى جنگ با آنان را دارد؟ يا اديان پيشين را تأييد كرده و روابط مسلمانان با پيروان آنان را مجاز مى داند؟ و اگر به مسلمانان اجازه مى دهد كه با پيروان ساير اديان الهى،
رابطه دوستى برقرار نمايد، حدود و ضوابط اين روابط ، برچه مبنا و تا چه حدّ است؟ سپس، حدود روابط مسلمانان با پيروان اديان ديگر و به تعبير عام ترى «كفّار» را بيان كرده و ضوابط آن را مشخّص كرده است.
اين پايان نامه، در يك مقدّمه و شش بخش ـ كه داراى فصل هايى است ـ تأليف شده است.
در فصل اوّل، تعريف «اهل كتاب» و بررسى واژه «اهل» در لغت و اصطلاحات ادبى مورد بررسى قرار گرفته و طبق تعريفات متداول، اهل كتاب را گروهى از پيروان انبيا كه به كتاب آسمانى آن پيامبر، ايمان و اعتقاد داشته باشند، معرّفى كرده است.
فصل دوم، درباره اهل كتاب در قرآن است كه به تفحّص نگارنده، اين واژه ۳۲ بار در قرآن به كار رفته، گرچه در مصاديق آنها بين مفسّران، اختلاف است.
فصل سوم به معرّفى اجمالى اهل كتاب پرداخته و ضمن معرّفى آنان، كتب، مراسم مذهبى، برخى انحرافات، مراسم ازدواج، و گروه ها و فرقه هاى هر مذهب، شرح داده شده است.
بخش دوم در زمينه روابط اجتماعى اهل كتاب است. نگارنده، در اين فصل به مسئله ازدواج با اهل كتاب و مشروعيت و عدم مشروعيت آن پرداخته و ضمن استناد به آيات قرآن و ذكر احاديث موافق و مخالف، اقوال فقهى مسئله را نيز بيان كرده و ضمن بيان ادلّه طرفين، يك جمع بندى كلّى بين اين اقوال نموده است.
در بخش سوم، درباره مسئله طهارت و نجاست اهل كتاب، بحث شده است اين بخش، از مفصّل ترين بخش هاى پايان نامه بوده، داراى پنج فصل است.
در فصل اوّل، تعريف طهارت و نجاست از نظر لغت و اصطلاح، بيان شده است.
فصل دوم، درباره طهارت و نجاست در قرآن و حديث و حدود هر يك در اين دو دسته از ادلّه است.
فصل سوم در اين مورد است كه: آيا مشركان و كفّار، نجس اند يا نه؟ نگارنده، ضمن تعريف مشرك و كافر و ذكر اختلاف ميان علماى مسلمان در اين باب، بيشتر همّ خود را در نقض و ابرام مسئله در ميان آيات و روايات، مصرف داشته و اقوال در اين باب را در فصل چهارم با عنوان «طهارت و نجاست اهل كتاب از نظر علما» آورده و نظر مشهور و غير مشهور بين فقهاى را متقدّم و متأخّر را بيان كرده است و متذكّر شده كه اين اختلاف فتوا از چه چيزهايى ناشى مى شود.
فصل پنجم، درباره استعمال لفظ «نجس» در قرآن و حديث است. وى استعمال اين واژه را در قرآن، يك بار و استعمال واژه هاى مترادف آن را چند بار با آيات مربوطه، بيان كرده است و متذكّر مى شود كه در روايات نيز، در كتب قديم و جديد حديث شيعه، موارد زيادى از كاربرد واژه «نجس» و واژه هاى مترادف آن به چشم مى خورد.
در ادامه اين فصل، مصاحبه اى با يكى از بزرگان مسيحيت در ايران شده كه سؤالاتى درباره عقايد مسيحيان و صحّت و عدم صحّت اين اعتقادات از ايشان شده و او نيز پاسخ هايى مى دهد.
فصل ششم، بيان دلايل طهارت اهل كتاب است كه در اين فصل، با بيان آيات قرآن و روايات فريقين و نقل اختلاف فتاواى علما و بيان منشأ اختلاف، به پاره اى از مسائل مربوط به روابط اجتماعى اهل كتاب (از قبيل: جواز ازدواج با اهل كتاب، حلّيت خوراك اهل كتاب براى رزمندگان، جواز رضاع، جواز تغسيل كتابى، و روش و سيره پيامبر و ائمه با آنان) اشاره شده و از همه اين بحث ها يك نتيجه گيرى كلّى شده است.
بخش چهارم، درباره روابط اقتصادى و تجارى با اهل كتاب است. اين فصل نيز شش فصل دارد.
در فصل اوّل به بحث حلّيت يا حرمت طعام اهل كتاب از نظر علماى شيعه و اهل سنّت پرداخته شده است.
فصل دوم، درباره ديدگاه قرآن در مورد طعام اهل كتاب است كه به مناسبت، معناى واژه «طعام» در قرآن، مورد بررسى قرار مى گيرد.
در فصل سوم نيز معناى طعام در لغت و عرف و دليل عقل، شرح داده مى شود.
در فصل چهارم، محقّق، دلايل قائلان به تحريم ذبيحه اهل كتاب را بررسى نموده و ضمن آوردن آياتى از قرآن و روايات معصومان عليهم السلام به عنوان دليل حرمت و بيان ادلّه قائلان به حلّيت، جمع بين دو قول را نيز متعرّض شده است.
در فصل پنجم، شرايط و ضوابط حلّيت طعام در اسلام و دستورالعمل اسلام در خصوص مأكولات و آشاميدنى ها بيان شده و حكم حيوانات حلالْ گوشت و حرامْ گوشت از نظر شرع مقدّس اسلام بيان شده و طريقه و ضابطه استفاده از حيوان حلال گوشت، شرح شده است.
در فصل ششم، علّت تحريم طعام و ذبيحه اهل كتاب، همراه با حكمت تخفيف، بيان شده است.
بخش پنجم نيز داراى شش فصل است:
در فصل اوّل به جهانى بودن رسالت اسلام و سيره پيامبر صلى الله عليه و آله در رسالت و نامه نگارى ايشان به سلاطين، اشاره شده است.
فصل دوم، درباره صلح جويى اسلام است و اين كه فلسفه تشريع جهاد در اسلام، چه چيزهايى است.
فصل سوم، درباره شيوه هاى تبليغى اسلام است كه در مورد يكى از شيوه ها ـ كه ازدواج پيامبر صلى الله عليه و آله با زنان اهل كتاب است ـ مطالبى بازگو شده است.
فصل چهارم، بيان سيره عملى مسلمانان در هم زيستى مسالمت آميز با اهل كتاب است.
در فصل پنجم، ارتباط با اهل كتاب از ديدگاه قرآن بررسى شده كه در اين زمينه، آيات نفى و اثبات با فلسفه و علّت هر كدام، بيان شده است.
در فصل ششم، پژوهشى درباره خودى و غيرخودى در قرآن شده كه الگوهاى قرآنى از آيات در مورد رابطه با بيگانگان آمده و شرايط قرارداد با آنان از نظر حكم شرع، بيان شده است.
بخش ششم پايان نامه با عنوان «پاسخ مراجع معاصر به استفتاى نگارنده در خصوص پاره اى از مسائل اهل كتاب» به انجام مى رسد.