۶۲ . حلم و بردبارى در قرآن و روايات و اثرات آن بر جامعه، معصومه نظرى، كارشناسى ارشد علوم قرآن و حديث، دانشگاه آزاد اسلامى اراك، استاد راهنما: حجه الاسلام محمّدرضا آشتيانى، استاد مشاور: حجه الاسلام حسين كريمى، ۱۳۷۹، ۱۸۳ ص.

موضوع بحث در اين پايان نامه، تحقيق در موضوع بردبارى (حلم) در قرآن و روايات است و اثبات اين امر كه اين خصلت مهم اخلاقى، بيشتر مورد توجّه قرار گيرد و مردم بيش از پيش با آن آشنا شوند.
در اين پژوهش، عمده تحقيق درباره آيات در باره بردبارى و سپس سيره عملى پيامبر صلى الله عليه و آلهو ائمه اطهار عليهم السلام و سخنان آن بزرگواران است و پس از آن، لزوم اُسوه گيرى از آنها. همچنين عالمانى كه اين معصومان را الگوى رفتارى خود قرار داده اند، مورد اشاره قرار گرفته اند تا خوانندگان با حقايقى در اين زمينه آشنا شوند و در نهايت، به نتيجه اى معقول و منطقى برسند.
تحقيق، در صدد بررسى تمام آيات قرآن نيست؛ بلكه صرفا آياتى را كه در زمينه موضوع مورد بررسى باشند، مورد تحقيق قرار مى دهد. سعى محقّق بر آن است آياتى را كه ارتباط نزديك و ملموس ترى با موضوع دارند، مورد بررسى قرار دهد؛ همچنين روايات و سيره ائمه اطهار عليهم السلام را در ارتباط با موضوع ، بررسى كرده است.
از آن جا كه «حِلم»، يك واژه اخلاقى است، به تفاوت بين اخلاق و كارهاى اخلاقى، اشاره شده است. اخلاق، مربوط به حالات درونى انسان است. بنا بر اين، كارهاى خوب و بدى كه از انسان صادر مى شوند، از مقوله اخلاق نيستند، بلكه ناشى از اخلاق اند و كارهاى خوب را فعلِ خوب و كارهاى بعد را فعلِ بد اخلاقى مى نامند. مثلاً سخاوت، يك خُلق و حالت درونى است و آثار آن، كه بذل و بخشش و
احسان است، كار اخلاقى است، نه خودِ اخلاق.
از طرف ديگر، مهم ترين ابزار جامعه و معلّمان بشر، بردبارى است. همان طور كه پيامبر صلى الله عليه و آله و ائمه معصوم عليهم السلام متصّف به صفت بردبارى بودند و اين بردبارى، بهترين راه براى جذب كفّار و معاندان بود. بهترين عبارتى را كه مى توان در مورد بردبارى به كار برد، «معجزه اخلاق» است؛ زيرا اين خصلت ارزنده، قلب هاى همچون سنگ را نيز رام و اسير خود مى گرداند.
اين پايان نامه از پنج فصل تشكيل يافته است.
در فصل اوّل، پس از ذكر مقدّمه، چند منبع مورد بررسى قرار گرفته و در قسمت بعد، ضرورت تحقيق بيان مى شود. سپس پرسش هاى تحقيقاتى و اهداف و اهمّيت مطالعات روشن مى گردد و در پايان اين فصل، نگارنده اصطلاحات مورد بحث را تعريف كرده است.
در فصل دوم، چهار منبع در سير مطالعاتى مورد نقد و بررسى قرار گرفته اند.
در فصل سوم، رهيافت تحقيق و فن آن مشخّص شده و سپس در قسمت تحليلى بحث، اصول و موازين تحقيق، روشن گرديده است.
فصل چهارم، به ارائه و تجزيه و تحليل اطّلاعات در باب پنج پرسش تحقيقاتى مطرح شده، اختصاص يافته كه در آن، پنج بخش وجود دارد كه عبارت اند از: معناى حلم، حلم خداوند متعال، بردبارى انبيا و ائمه عليهم السلام، حلم مردم، اهمّيت و آثار حلم در روايات، آثار و نقش حلم در سلامت جامعه و فرد. سپس در مورد هر يك، مباحثى با ذكر مثال هايى از آيات و روايات و نظر انديشمندان، آمده است.
فصل پنجم به استنتاج از مباحث فصل چهارم و ارائه توصيه ها اختصاص يافته است.