۴۳ . تحقيق و بررسى اسانيد روايات تفسيرى امام محمّدباقر عليه السلام ، بهمن منصورى، دكترى علوم قرآن و حديث، دانشگاه آزاد اسلامى تهران، استاد راهنما: استاد على اكبر غفّارى، استاد مشاور: دكتر هادى عالم زاده، ۱۳۷۸، ۴۶۷ص.

موضوع تحقيق اين پايان نامه عبارت است از بررسى اسانيد روايات تفسيرى امام باقر عليه السلام و يا به عبارت ديگر: تفسير قرآن بر اساس روايات تفسيرى امام باقر عليه السلامو بررسى اسانيد آنها.
بر اين اساس، نگارنده، دو هدف عمده را در تدوين پايان نامه خود، مورد نظر داشته است:
۱ . استخراج احصايى همه روايات صادر شده از امام باقر عليه السلامدر تفسير
قرآن و مرتّب نمودن آنها بر اساس ترتيب سوره ها و آيات؛
۲ . تحقيق، بررسى و ارزيابى اسانيد روايات استخراج شده.
خلاصه، وى در اين تحقيق، اولاً به دنبال جمع آورى روايات منقول از امام باقر عليه السلام است ثانيا روايات منقول از آن حضرت را كه مختصّ به تفسير قرآن است، استخراج كرده است، ثالثا به قصد احصا روايات را آورده است. رابعا روايات تفسيرى را به ترتيب سوره ها و آيات مرتّب كرده است. خامسا اسانيد روايات را بررسى كرده است و سادسا ميزان و درجه اعتبار هر يك از آنها را تعيين كرده است.
هدف اصلى نگارنده در اين تحقيق، ارزيابى اسانيد روايات تفسيرى امام باقر عليه السلام از قرآن تا آخر سوره بقره است. وى قبل از وصول به هدف ياد شده، هدف ديگرى را به عنوان هدف فرعى و مقدّماتى مدّ نظر گرفته تا بر اساس آن بتوان به هدف نهايى و اصلى نايل آمد و آن، استخراج و احصاى روايات در اين مورد است.
اين پايان نامه در دو جلد فراهم آمده كه جلد اوّل، سه بخش و جلد دوم، دو بخش دارد كه هر بخش نيز داراى فصل هايى است.
بخش اوّل به بررسى شخصيتى امام محمّدباقر عليه السلام پرداخته كه در چهار فصل، زندگانى امام باقر عليه السلام، اوضاع سياسى عصر آن حضرت، مقام علمى امام و جايگاه ايشان را بررسى كرده است.
بخش دوم، مربوط به تعاريف و اصطلاحات است. در فصل اوّل، اصطلاحات كلّى، در فصل دوم، انواع اصلى حديث، در فصل سوم، اصطلاحات مربوط به سند و متن حديث، در فصل چهارم، اصطلاحات مربوط به مدح راويان، و در فصل پنجم، اصطلاحات مربوط به ذم راويان، توضيح داده شده است.
شايان ذكر است كه نگارنده، در فصل چهارم از بخش اوّل، مشخّص
نموده كه امام عليه السلام ، خود كتاب تفسيرى ننوشته و يا اگر نوشته، هيچ گونه خبر و اثرى از آن به دست ما نرسيده است، با وجود اين، آن حضرت داراى مكتب تفسيرى فعّال و معتبرى بوده و شاگردان زيادى را در اين فن، تربيت كرده است. همچنين بيان شده است كه دو تفسير يكى از ابوالجارود و ديگرى از جابر بن يزيد جعفى ـ كه هر يك بر اساس روايات امام باقر عليه السلام نوشته شده ـ به امام عليه السلاممنسوب است. سپس نگارنده در سه فصل، به ترتيب، روايات مربوط به علوم قرآنى، سوره حمد و سوره بقره را جمع آورى كرده و در مجموع، تعداد ۳۶۶ روايت و ۵۰۴ سند را با مراجعه به منابع و متون معتبر شيعه و سنّى استخراج و احصا كرده است. اين روايات، در جلد دوم پژوهش، به ترتيب موضوعات شانزده گانه، پشتِ سر هم قرار گرفته اند.
نگارنده به منظور دستيابى به هدف اصلى خود كه عبارت از ارزيابى اسانيد روايات است، علاوه بر استفاده از حاصل مطالعات به عمل آمده خود در بخش هاى اوّل و چهارم، سه بخش مفصّل ديگر نيز اختصاص داده، كه در بخش هاى دوم و سوم ـ كه به منزله مقدّمه و پيش نياز براى ورود به بخش چهارم و پنجم است ـ به بيان تعاريف و اصطلاحات زيادى كه در پايان نامه و خصوصا بخش پايانى آن به كار رفته، و نيز به بررسى رجال و راويان احاديث مندرج در بخش چهارم، پرداخته است.
نگارنده در بخش آخر پايان نامه، با مطالعه و تحقيق، به ارزيابى سند روايات و نيز تعيين نوع هر يك از آنها و نهايتا تعيين ميزان و درجه اعتبار آنها پرداخته است. بر اين اساس، از مجموع ۵۰۴ سند ارائه شده، تعداد ۲۴ سند از نوع صحيح، تعداد سه سند حَسَن، هفده سند موثّق، ۳۸ سند قوى و ۴۲۲ سند ضعيف را به صورت دسته بندى بيان نموده است.