۴۰ . تاريخ حديث شيعه در عهد صفويه، الياس پوراكبر، كارشناسى ارشد علوم قرآن و حديث، دانشكده اصول دين قم، استاد راهنما: دكتر احمد عابدى، استاد مشاور: دكتر محمّدعلى مهدوى راد، ۱۳۷۹، ۲۸۴ص.

اهداف اصلى نگارنده از نگارش اين پايان نامه، در چند امر خلاصه مى شود: اختصاصى نمودن و به تعبيرى جزئى نمودن تاريخ حديث با قيد دوره خاص، بيان علل ورود علماى جبل عامل به ايران و نقش آنها در پيشبرد حكومت صفويه و ميزان موفقيت آنان، بررسى اهتماماتى كه با تكيه بر نقش علماى جبل عامل در حديث نگارى صورت گرفته ، توضيح زمينه هاى اجتماعى و سياسى روآوردن به حديث در اين دوره، با تأكيد بر نقش حاكمان صفوى ، ارائه اطّلاعات جزئى، دقيق و مستند از روند تكاملى فعّاليت هاى حديثى در اين دوره ، شناسايى محدّثان اين دوره از روى كتب رجال و تراجم ، تبيين صوفيگرى و اخباريگرى و تأثير آن در گسترش فعّاليت هاى حديثى ، بيان انگيزه پيدايش تفكّر اخباريگرى و تقسيم بندى آنها به دو دسته افراطى و معتدل.
اين پايان نامه، از يك پيش گفتار و چهار بخش كلّى و يك خاتمه تشكيل يافته است. هر بخش نيز به فصل هاى جزئى ترى تقسيم شده، كه هر فصل با يك نقد و نظر، پايان مى پذيرد.
نگارنده در پيش گفتار به تاريخچه پيدايش شيعه و رواج آن در عهد صفويه پرداخته و علّت اوج ترويج مسلك شيعه را از زبان و قلم
انديشمندان بيان نموده و در پايان، اهداف اصلى پايان نامه خود را در نُه مطلب عنوان داشته است.
در بخش اوّل، درباره زمينه هاى پيدايش حكومت صفويه، دعوت از علماى جبل عامل و نقش آنها در تثبيت حكومت و توجّه پادشاهان صفوى به عالمان دينى در اين دوره اشاره كرده است.
اين بخش از چهار فصل تشكيل شده است فصل اوّل، درباره اوضاع سياسى، اجتماعى ايران در دوره صفويه است. فصل دوم، به بحث از حكومت صفويه و دعوت از علماى جبل عامل اختصاص يافته است. فصل سوم، توجّه پادشاهان صفوى به عالمان دينى مورد بررسى قرار گرفته است و در فصل چهارم، تجلّيگاه گفتگوهاى علمى بودن حكومت صفويه مورد بحث واقع شده است.
در بخش دوم كه از شش فصل تشكيل شده، بعد از شناخت كلّى از مفهوم و خاستگاه تصوّف، بحث بر اين محور متمركز است كه چه شد تصوّف كه يكى از مهره هاى اصلى تشكيل حكومت صفويه بود، مورد بى مهرى آنان قرار گرفت و چه طور شد كه علما در مقابل آنها ايستادند و با ارائه آثار علمى بر عليه تصوّف، زمينه هاى زوال آنها را در حكومت صفويه فراهم ساختند.
در بخش سوم كه بخش اصلى پايان نامه و داراى سيزده فصل است، گفته شده كه هدف پايان نامه، تخصّصى نمودن تاريخ حديث است و به همين لحاظ، بعد از اشاره به زمينه هاى اجتماعى و سياسى روى آورى به حديث در اين دوره، بحث هاى جالب توجّهى در زمينه محتواى فعّاليت هاى حديثى، پالايش منابع حديثى اين دوره از روايات مخالفان، فعّاليت هاى فقه الحديثى، شناسايى پژوهش هاى حديثى مختلف در محورهاى تدوين، ترجمه، حاشيه نويسى، درايه، رجال و
شرح نويسى پرداخته است.
نگارنده، در اين بخش با طلايى شمردن عصر حديث در اين دوره، اوّلين زمينه سازان و ناشران علم حديث را معرّفى كرده و سپس، ترتيب تأليف كتبى را كه در اين زمينه نوشته شده، بيان كرده است.
بخش چهارم، بحث درباره اخباريگرى و رواج آن و علل و عوامل پيدايش اين تفكّر در دوره صفويه، جريانات و برخوردهاى فكرى اصولى ـ اخبارى و مناقشات آنان بر روى مسائل حديثى است كه در پنج فصل با تعريف اخباريگرى و زمان پيدايش آن و معرّفى مشاهير علماى اخبارى و اصول و بيان وجوه اختلاف بين اصوليان و اخباريان آغاز و انجام مى پذيرد.
در خاتمه نيز تأثير مكاتب اخباريگرى و صوفيگرى در حديث شيعه در دوره صفويه و تأثير بسزاى اين دو در گسترش فعّاليت هاى حديثى شيعه در اين عهد، برشمرده شده است.