۲۹ . بررسى كيفيت و چگونگى معاد جسمانى از ديدگاه عقل و نقل، منيرالسادات حسينى مجرّد حسين آبادى، كارشناسى ارشد فلسفه و حكمت اسلامى، دانشگاه آزاد اسلامى تهران، استاد راهنما: دكتر احمد بهشتى، استاد مشاور: دكتر سيّد محمّدباقر حجّتى، ۱۳۷۴، ۱۸۳ ص.

اثبات دو بُعدى بودن معاد از دايره عقل و روايات، بيان آثار و نتايج اين نظريه و ردّ مدّعاى منكران جسمانيت معاد، موضوع مورد بحث و بررسى نگارنده در اين پايان نامه است.
اين سؤال كه به راستى جسمانيت معاد به چه صورت است، و روزى كه انسان ها سر از خاك برخواهند آورد، چگونه روزى خواهد بود و
سؤالاتى بى شمار از اين قبيل، از استفهامات ضرورى براى بشر در طول ادوار تاريخ بوده است. درباره واژه معاد، نظريات مختلفى وجود دارد. عدّه اى آن را مصدر عودت و به معناى بازگشت مى دانند، و برخى هم آن را اسم زمان يا مكان گرفته اند. به هر صورت، معاد، مكان يا حالتى است كه مردم پس از مرگ در آن جاى داده مى شوند يا به آن حالت در مى آيند. به عبارت ديگر، زندگى در عالم آخرت و حيات پس از مرگ است؛ حياتى كه در آن به حساب اعمال رسيدگى مى شود و نيكوكاران به پاداش، و بدكاران به كيفر اعمال زشت خود خواهند رسيد.
اين پايان نامه، به پنج بخش تقسيم شده است:
بخش اوّل، مربوط به بررسى تاريخى معاد و جايگاه آن در بين اقوام مختلف و نحوه برداشت اين اقوام از معاد است.
بخش دوم، درباره بررسى نقلى معاد است و شواهد قرآنى و روايى آن بيان شده است و ضمن ارائه آياتى از قرآن مجيد به شيوه جدولى، و ترجمه آيات، نكات تفسيرى آيه نيز در ذيل آن آمده است.
بخش سوم، بررسى عقل معاد است، يعنى ديدگاه فلاسفه و متكلّمان درباره معاد، مورد بررسى قرار گرفته است.
در بخش چهارم، بررسى تطبيقى و به عبارتى شناخت وجوه افتراق و اشتراك اين دو شعبه مورد بحث و بررسى قرار گرفته است.
نگارنده، بررسى تاريخى را سرلوحه كار خود قرار داده و در توجيه آن، بر اين عقيده است كه اگر قبل از شروع هر بحث و تحقيق، مخصوصا موضوع ياد شده، ابتدائا يك شناخت اجمالى و كلّى بر آن مورد خاص پيدا شود، جهت تبيين و اشراف به موضوع، كمك خوبى خواهد بود و در اين بررسى، انسان متوجّه قضاوت تاريخى اقوام و ملل گوناگون
شده، بدون اغراق و در نهايت انصاف، اقرار مى كند كه تمام اديان، يك صدا با زبان هاى مختلف فرياد برمى آورند كه انسان روزى به دنيا مى آيد، روزى مى ميرد و دگر روز، برانگيخته خواهد شد.
وى در توجيه اين كه علّت محور بودن ادلّه نقلى در بحث چه بوده، مى نويسد: وقتى خداوند آن قدر به بنده اش مهربان است كه او را بر سرِ خوانِ پُر جود و بخشش خويش، يعنى كلام اللّه مجيد مى نشاند و به او عروة الوثقى مرحمت مى كند كه از هر مستمسكى، مطمئن و قوى تر است. چرا انسان، ندانسته يا نخواسته به آن چنگ نزند، تا از وساوس و اغواهاى شيطان و خلط هاى اجنبى رهايى يابد و در امان باشد؟ پس قرآن، تكيه گاه بسيار محكمى است و همچون خانه عنكبوت، سست و بى بنياد نيست.
بر هر صاحب خردى مبرهن است كه خداوند مهربان، رحمتش را با نعمتش بر بندگانْ تمام نموده و روزى از آنان بازخواست خواهد نمود . از رحمت الهى، يعنى قرآن كريم و نعمت الهى، يعنى عقل، و چه زيباست عقلى كه بر پايه نقل بنا نهاده شود. درست است كه اصل هدايت در قرآن بيان شده، ليكن راه ها و طُرق وصول به آن حقيقت را در نزد عقل بايد جستجو كرد.