۲۲ . بررسى ترتيب نزول قرآن در روايات، جعفر نكونام، دكترى علوم قرآن و حديث، دانشكده علوم انسانى دانشگاه تربيت مدرّس، استاد راهنما: دكتر سيّد محمّدباقر حجّتى، استادان مشاور: دكتر صادق آيينه وند و دكتر محمّدعلى آذرشب، ۱۳۷۳، ۳۵۱ ص.

ترتيب روايى نزول قرآن، موضوع اين پژوهش را تشكيل مى دهد. اين روايات كه به چهارده تن از صحابيان و تابعيان مى رسد، محور بحث و نقد و نظر در باب ترتيب نزول است. نگارنده، ضمن بررسى اين نظريات، ترتيب نزول سوره ها را به طور كلّى معتبر دانسته و منعكس كننده اين ترتيب سوره ها را «مصحف امام على عليه السلام» مى داند كه با فرمان و وصيّت پيامبر اسلام، گردآورى و مرتّب شد و برخلاف ترتيب سوره هاى مصحف عثمانى است كه با اجتهاد صحابه فراهم آمده و به فرمان و وصيّتى از پيامبر خدا مسبوق نبوده است. وى اين نظريه را كه با اتّكا به روايات اسباب نزول ـ كه قصّه هايى انطباق يافته بر مضامين
سوره هايند و يا با نظر به مضامين برخى سوره هاى مدنى كه با مضامين سوره هاى مكّى مشابهت دارند ـ نيز رد نموده است.
اين پايان نامه در پنج فصل، بدين ترتيب فراهم شده است. در فصل نخست، تحت عنوان «كلّيات»، مقدّمات تحقيق، يعنى مباحثى نظير «رئوس ثمانيه» در اصطلاح قدما، اهمّيت موضوع، پيشينه موضوع، فرضيات و ادّعاها در اين زمينه بيان شده و تعريف برخى مصطلحات (مانند: قرآن، مصحف، مصحف عثمانى، نزول قرآن، نزول دفعى و تدريجى، حضرت جبرئيل، واحد نزول، تقويم نزول، حجّيت و حجّيت خبر واحد و روش تحقيق) آمده است.
طرح و نقد ديدگاه هاى مختلف در زمينه توقيفى يا اجتهادى بودن ترتيب سوره هاى قرآن، نظريه توقيفى بودن به ضميمه تعريف و تبيين حدود هر يك و ادلّه استناد شده در اين ترتيب، همچنين تصريح پيامبر صلى الله عليه و آله به گروه هاى چهارگانه سوره ها، تحزيب سوره ها در زمان پيامبر صلى الله عليه و آله، قرائت سوره ها توسط پيامبر صلى الله عليه و آله به ترتيب موجود، اجماع صحابه بر مصحف عثمانى، عدم تتابع همه سوره هاى متشابه الصدر، تناسب سوره ها، و در پايان، ادلّه اجتهادى بودن ترتيب سوره ها از مطالب مورد بحث فصل بعدى است.
از مباحث مهم مطرح شده در فصل ديگر، دانش قرآنى حضرت امير عليه السلام ، به ضميمه تعريف و تبيين حدود هر يك و ادلّه استناد شده در مصحف ايشان و سرگذشت گردآورى آن در دوران ائمه، ترتيب سوره ها در مصحف حضرت و سرنوشت آن است.
نگارنده، فصل چهارم را به بررسى ترتيب نزول قرآن به استناد روايات و ملاك هاى نقدِ ترتيب روايات و اعتبار اين ترتيب ها اختصاص داده است. وى در اين فصل، روايات ترتيب نزول قرآن را بر اساس چهارده
طريق، مورد كندو كاو قرار داده است. در پيوست ها نيز مباحثى همچون:ترتيب سُوَر مصحف ابن مسعود، مصحف اُبىّ بن كعب و دانش قرآنى او و وجود سوره هاى اضافى در اين مصحف، مراحل شكل گيرى ترتيب سُوَر مصحف عثمانى و وجود لحن در اين مصحف، شيوه هاى تقويم نزول قرآن و اعتبار آنها، انواع تقويم نزول قرآن و مشكلات آن، اسانيد روايات ترتيب نزول و اختلاف آنها و نقد و تأويل اين اختلاف ها و رجال روايات ترتيب نزول، ارائه شده است.