۱۵ . ايمان و مؤمنين در قرآن و حديث، زهرا كاشانيها، كارشناسى ارشد علوم قرآن و حديث، دانشگاه آزاد اسلامى تهران، استاد راهنما: دكتر سيّدمحمّدباقر حجّتى، استاد مشاور: دكتر عليرضا فيض، ۱۳۷۳، ۱۷۴ص.
اين تحقيق، در باب واژه «ايمان» و كاربرد آن در آيات و روايات، لغت و محاورات است و با توجّه به كثرت استعمال آن در قرآن و روايات، و همچنين زياد به همراه آمدن آن با واژه هاى اسلام و مُسلِم، بر آن است تا تفاوت ميان اين دو را بيان كند.
نگارنده، انگيزه اش را از تأليف اين پايان نامه در سه چيز خلاصه مى كند:
۱ . وجود لفظ مسلم و مؤمن در بسيارى از آيات قرآن مجيد، كه گاهى اين دو كلمه به صورت مترادف و هم معنا، و در مواردى هم ايمان در مرتبه بالاتر از اسلام به كار رفته است.
۲ . تكرار لفظ «آمِنوا» در آيه شريف «يا أيّها الّذين آمنُوا آمِنوا»، كه خود، بحث مراتب ايمان را مطرح مى كند.
۳ . تغيير و تحوّل در خطاب هاى قرآن كه نخست در صدر اسلام، به لفظ «يا أيّها الناس» بوده و آن گاه كه اسلام و مسلمانان در مدينه استقرار يافتند، با لفظ «يا أيّها الذين آمنوا» مردم را مورد خطاب قرار مى داد، و خلاصه اين كه مؤمنان، چرا و براى چه اعمالى مورد خطاب قرار مى گرفتند.
اين پايان نامه، يازده بخش و ۲۳ فصل دارد.
بخش اوّل، داراى چهار فصل است كه درباره بررسى مفهوم لغوى ايمان، موارد استعمال ايمان در قرآن، مفهوم اصطلاحى ايمان از ديدگاه مكاتب و صاحب نظران، و مفهوم ايمان از ديدگاه مفسّران است.
در بخش دوم نيز درباره رابطه علم و ايمان و رابطه ايمان و عمل صالح از ديدگاه قرآن و حديث، موانع درونى ايمان براى پذيرش عمل صالح، همچنين رابطه ايمان و عشق الهى، اخلاق و اسلام، تفاوت ايمان و اسلام در قرآن و روايات، مراتب تسليم و نسبت كفر و ايمان است كه به تناسب، درباره معناى لغوى كفر و استعمال لفظ كافر نيز مطالبى آمده است.
در فصل هاى بعد اين بخش، مطالبى از قبيل: متعلَّقات ايمان، سيماى مؤمنان در آيينه قرآن و احاديث، صفات مؤمنان در قرآن و حديث، و صفات مؤمنان در نهج البلاغة به چشم مى خورد.
بخش سوم، درباره مراتب ايمان در قرآن و حديث است و بخش چهارم در زمينه وظايف اعضاى انسان در رابطه با ايمان است كه در هفت قسمت، وظيفه تكْ تكِ اعضا را نسبت به ايمان، توضيح داده است.
بخش پنجم، درباره آثار و فوايد ايمان است كه خود، به دو قسمت: آثار
فردى و آثار اجتماعى، تقسيم مى شود. در قسمت اوّل، دوازده اثر و در بُعد اجتماعى، دو اثر كلّى معرّفى شده است.
در بخش ششم، خطاب هاى قرآن به مؤمنان در لباس امر به خودسازى، اخلاق اجتماعى و معاشرت با ديگران، برنامه هاى عبادى و مذهبى، مسائل مادى و اقتصادى و نواهى قرآن به مؤمنان را شرح داده شده است.
بخش هفتم، دعاها و خواسته هاى مؤمنان (از قبيل: طلب قبولى طاعات، حسنات، صبر، آمرزش گناهان، روزى، ثبات قدم و عدم لغزش، رهايى از سختى ها و ظلم، و طلب هاى شرعى ديگر مؤمنان) بيان شده است.
بخش هشتم در زمينه اهمّيت مؤمن و تكيه گاه بودن او براى پيامبر صلى الله عليه و آلهبا نقل قضايايى توضيح داده شده است.
بخش نهم در مورد اذيّت كردن مؤمنان، آفات ايمان و بررسى آيات و روايات در اين زمينه است.
در بخش دهم، به الگوها و مصاديق مؤمنان در قرآن اشاره شده و در بخش يازدهم، عاقبت مؤمنان در دنيا از ديدگاه قرآن، و فرجام مؤمنان در جهان آخرت از ديدگاه قرآن با ذكر احاديثى در اين دو زمينه، شرح و توضيح داده شده است.
