۷ . اسرائيليات و تأثير آن بر داستان هاى انبيا در تفاسير قرآن، حميد محمّدقاسمى، دكترى علوم قرآن و حديث (PH.D)، دانشگاه آزاد اسلامى اراك، استاد راهنما: دكتر سيّدمحمّدباقر حجّتى، استاد مشاور: دكتر عليرضا فيض، ۱۳۷۸، ۴۱۱ ص.
نگارنده، در اين تحقيق، پس از تعريف اسرائيليات و مصادر اسرائيليات، تاريخچه مختصرى از اسرائيليات را ارائه كرده و سپس به عوامل و زمينه هايى كه باعث نفوذ اسرائيليات به تفاسير شده، اشاره نموده و در پايان نيز به جمع آورى و نقد و تحليل اسرائيلياتى پرداخته كه در داستان هاى پيامبران الهى وارد شده است. وى در همين راستا، مقايسه اى بين ويژگى هاى داستان هاى قرآن و اسرائيليات كرده و به تأثيرات سوء اسرائيليات بر فرهنگ اسلامى اشاره كرده است.
يكى از موضوعاتى كه در حوزه فرهنگ اسلامى از جايگاه بسيار مهم و قابل تأمّلى برخوردار است، «اسرائيليات» است. در اصطلاح علما، اسرائيليات به افسانه هاى قديمى گفته مى شود كه از يهوديان و مسيحيان و مانند آنها سرچشمه گرفته و احاديث و تفاسير اسلامى را تحت تأثير خود قرار داده است. برخى مفسران و محدّثان، اسرائيليات را به تمام اخبار بى برنامه و اساسى اى اطلاق نموده اند كه دشمنان اسلام
(اعم از يهود و سايرين)، آنها را با سوء نيّت و غرض ورزى، جعل نموده و براى فاسد نمودن عقايد مسلمانان اين مجعولات را وارد تفاسير و احاديث نموده اند.
بحث اسرائيليات و تأثيرات آن بر حوزه هاى مختلف فرهنگ اسلامى، تاريخى طولانى و غم انگيز دارد كه هر انسان دردمند و دلسوزى را دچار تأسّف شديد نموده، در غم عميق فرو مى برد و مع الأسف، اين قبيل اسرائيليات كه در آثار مختلف تفسيرى، روايى، تاريخى و كلامى راه يافته، سبب گرديده است تا دشمنان شناخته شده يا ناشناس اسلام، با دستاويز قراردادن اين مجعولات، گاه به بزرگ نمايى و شاخ و برگ هاى فراوانى كه به آنها داده اند، و حريم مقدّسات اسلامى را مورد هجوم و تبليغات مسموم خود قرار داده اند.
اين پايان نامه كه از سه بخش و يك خاتمه تشكيل شده، به بررسى وجود اسرائيليات در احاديث و تفاسير پرداخته و از تأثير منفى آن در فرهنگ اسلامى پرده برداشته است.
نگارنده، نخست به عنوان مقدّمه اى كه از دو مبحث تشكيل شده، در مبحث اوّل، واژه «اسرائيليات» را از منظر لغت و اصطلاح، شرح كرده و معانى مختلفى را كه براى لفظ اسرائيليات متصوّر و مورد استعمال بوده، توضيح داده است. وى در مبحث دوم، به توضيح و تعريف مصادر اسرائيليات پرداخته و ضمن معرّفى كتب تحريف شده يهود و نصارا، نقش اساطير و افسانه هاى ساير اقوام را در اين كتب، تبيين كرده و تاريخچه ورود خرافات در اين منابع را بازگو نموده است.
بخش اوّل، از سه فصل تشكيل شده است. در فصل اوّل، تاريخچه اى از اسرائيليات و عوامل و زمينه هاى نفوذ اسرائيليات در فرهنگ اسلامى را شرح شده است.
در فصل دوم اين بخش، معروف ترين مروّجان اسرائيليات در جامعه اسلامى (از قبيل: كعب الأحبار، تميم دارى، عبداللّه بن سلاّم، وهْب بن منبّه، ابوهريره و عبداللّه بن عمرو بن عاص) معرّفى شده اند و شرح حال مختصرى از هر كدام آمده است.
نويسنده، فصل سوم را به معرّفى مدافعان اسلام راستين و نقش برجسته آنها در مقابله با اسرائيليات و مروّجان آن اختصاص داده و ضمن بيان موضع پيامبر صلى الله عليه و آلهو امير مؤمنان و ساير ائمه اطهار در قبال اسرائيليات، نقش شيعيان را در مبارزه با اسرائيليات و تأثير اين مبارزات را در روند احكام اسلام راستين، توضيح مى دهد.
بخش دوم پايان نامه، موقعيت اسرائيليات را در تفاسير قرآن، توضيح مى دهد. در فصل اوّل اين بخش، نگارنده به توضيح موقعيت تفسير قرآن و عوامل و زمينه هاى نفوذ اسرائيليات در تفاسير پرداخته و به تناسب، نگاهى گذرا به علم تفسير و تاريخ تفسير دارد. سپس مبدأ ورود اسرائيليات را به تفاسير، بازگو نموده و سه عامل مهم از عوامل و زمينه هاى تأثيرگذار و با نفوذ اسرائيليات به تفاسير قرآن را با نقد و بررسى توجيهات از سوى ناقلان اين قضايا، شرح و بسط مى دهد.
نگارنده، در فصل دوم نيز نمونه هايى از تفاسير قرآن و موضع آنها در برابر اسرائيليات را توضيح مى دهد. وى از تفاسير اهل سنّت، تفسير الطبرى، الكشّاف، تفسير البغوى، تفسير الخازن، التفسير الكبير فخر رازى، تفسير القرطبى، تفسير ابن كثير، الدرّ المنثور، روح المعانى و المنار، و از تفاسير شيعه نيز تفسير القمى، التبيان، تفسير روض الجنان ابوالفتوح رازى، مجمع البيان، منهج الصادقين و الميزان را معرّفى مى كند.
در بخش سوم ـ كه مهم ترين و مفصّل ترين بخش اين تحقيق است ـ نگارنده به جمع آورى و نقد و تحليل اسرائيلياتى پرداخته كه در ذيل
داستان انبياى عظام وارد شده است. در همين بخش نيز فصل مهمّى را به مقايسه ويژگى هاى داستان هاى قرآن با اسرائيليات اختصاص داده و در خاتمه نيز تأثيرات سوء اسرائيليات بر فرهنگ اسلامى را طرح نموده و از وظيفه علماى اسلامى و مفسّران در قبال اسرائيليات، بحث نموده است.
