۴۵ . تحقيقى پيرامون «كتاب من لا يحضره الفقيه» شيخ صدوق(ره)، محمود نظرى، كارشناسى ارشد پيوسته، دانشكده معارف اسلامى و الهيات دانشكده امام صادق عليه السلام ، استاد راهنما: استاد على اكبر غفارى، اساتيد مشاور: دكتر كامران ايزدى مباركه و حجه الاسلام سيّدحسن مصطفوى، ۱۳۷۵، ۱۶۳ص.

اين پايان نامه، تحقيقى است در زواياى مختلف اثر ارزشمند كتاب من لا يحضره الفقيه و بررسى گوشه اى از زندگى مؤلّف والاى آن، يعنى رئيس المحدّثين محمّد بن على بن حسين بن موسى بن بابويه،
ملقّب به شيخ صدوق(ره) .
يكى از چهره هاى درخشانى كه در عالم اسلام و تشيّع، صفحاتى از تاريخ را به خود اختصاص داده شيخ صدوق(ره) است كه با جمع آورى احاديث، خدمات شايانى در اين زمينه نموده است.
وى با درك نياز شديد جامعه و احساس خلأ در زمينه احكام الهى و فقه معصومان عليهم السلام ، اقدام به تصنيف دومين جامع روايى معتبر شيعه، يعنى كتاب من لا يحضره الفقيه نمود؛ كتابى كه طى قرون گذشته تاكنون، همواره مأخذ و مدرك پُرارزش حديث و فقه شيعه و مورد استفاده و استناد فقها و مجتهدان بزرگ ما بوده و هست.
مع الأسف، بسيارى از پژوهشگران دينى، از كمّ و كيف اين كتاب و به طور كلّى كتب حديثى بى اطّلاع اند. بدين جهت، نويسنده پايان نامه، با توجّه به اهمّيت مطلب، در جهت شناخت بهتر و بيشتر جامعه اسلامى، بخصوص نسل جوان، به تحقيق و بررسى اين كتاب ارزشمند، اقدام نموده است.
اين پايان نامه از يك پيش گفتار، يك مقدّمه و چهار فصل تشكيل شده است.
در ابتدا تحقيقى درباره كتاب من لا يحضره الفقيه را ارائه كرده و در آن، موقعيت و مرتبه اين كتاب شريف را روشن ساخته است. در مقدّمه نيز به جايگاه حديث در جامعه اسلامى، خصوصا در عصر غيبت، اشاره اى دارد، كه با استشهاد به اقوال بزرگان، ويژگى هاى كتب حديثى شرح داده شده است.
فصل اوّل پايان نامه، درباره زندگانى شيخ صدوق، اوضاع سياسى ـ اجتماعى دوران وى، نقش وى در طول زمان غيبت كبراى حضرت ولى عصر(عج)، تأليفات و آثار وى و شرح مختصرى از بعضى از آنها، و ديدگاه علماى شيعه و اهل سنّت در مورد وى است.
نگارنده در فصل دوم به معرّفى شكلى كتاب من لا يحضره الفقيه و انگيزه
شيخ صدوق از تأليف آن، تعداد ابواب و احاديث، شروح و ترجمه ها و نظر علماء در مورد اين كتاب پرداخته، و در ادامه، بحثى درباره مشيخه كتاب مطرح ساخته كه به تناسب، تعريف مشيخه و كاربرد آن را در بين محقّقان بيان كرده است.
فصل سوم، در مورد روش شيخ در تنظيم و تأليف كتاب، منابع مورد استفاده شيخ در تأليف كتاب، روش وى در نقل روايات و فتاوا، ميزان تأثيرپذيرى وى از استادش محمد بن وليد، شرح حال ابن وليد، بررسى راويان و مصطلحات حديث در كتاب من لا يحضر الفقيه، نظريات خاصّ فقهى شيخ صدوق، جايگاه كتاب من لا يحضره الفقيه در آثار شيخ و مقايسه آن با كتاب الكافى است.
نگارنده، در فصل چهارم، به نقل اشكالات متأخّران بر كتاب من لا يحضره الفقيه پرداخته و پس از طرح بحث ارسال و ضعف در روايات، با استناد به قول متقدّمان بر صحّت روايات كتاب، سعى در نقض قول متأخّران دارد.
وى به تناسب بحث، مسئله ضعيف و صحيح را در اصطلاح علما و كتب فقهى مطرح كرده و دقّت شيخ را در نقل احاديث صحيح و مورد اعتماد آورده و سپس، در پايان، بحث تصحيف و تحريف در اين كتاب را مورد نقد و بررسى قرار داده است.