التحوّل، و إلى شى ء آخر فوق هذا كله، و هو إن احتكاك المسلمين باليهودية و المسيحية و رغبتهم فى أن يضعوا من شى ء الإسلام فى كفّة من شى ء هذين الدينين قد شجعاهم على وضع تلك القصص الّتى حاطوا بها شخص النبى. ^۱
اين مدخل ، با نقدهاى عالمانه امين الخولى ، همراه شده است.

۲. دراسات محمّدية يا درس فى الإسلام ، ايگناتس گلدزيهر، ج ۲

اين كتاب ، در سال ۱۸۸۹ و ۱۸۹۰ م، منتشر شد.
جلد دوم اين اثر ، مربوط به حديث است. عبد الرحمان بَدَوى ، درباره اين بخش مى نويسد :
مهم تر و جدى تر از اين، بخش دوم كتاب است. در نيمه اوّل آن ، بهترين تحقيقات در زمينه حديث وجود دارد كه مقدمه و پيش درآمدى بر سلسله تحقيقات مهم بعدى است كه تاكنون نيز ادامه دارد. ^۲
ظاهراً ترجمه عربى اين كتاب ، در مصر منتشر شده، ولى نگارنده ، بر آن ، دست نيافته است ؛ امّا فصل هايى از آن ، در مجله كلية الدعوة الإسلامية (ش ۳ ـ ۸ و ۱۳) در ليبى ، به عربى ترجمه و منتشر شده است.
همچنين در همان مجلّه، آقاى صديق بشير نصر ، دو نقد بر آن نوشته است (شماره هاى ۳ و ۸).

۳. العقيدة و الشريعة فى الإسلام ، ايگناتس گلدزيهر

اين كتاب ، با ترجمه عربى و تعليقات دكتر محمّد يوسف موسى و دكتر على حسن عبدالقادر و استاد عبدالعزيز عبدالحق ، در قاهره ، در دار الكتب الحديثة ، در ۴۰۷ صفحه منتشر شده است .
اين كتاب ، در شش بخش ، سامان يافته است : محمّد صلى الله عليه و آله ، تطوّر الفقه، نمو العقيدة و

ثانوى دانسته، معتقد است كه براى آنان ، متن و ماده حديث مطرح بود، نه سند و رجال آن ؛ به همين دليل ، گروهى محدّثى را ثقه مى دانستند و گروهى ديگر ، او را ضعيف مى شمردند. به تعبير ديگر، اگر متن را قبول داشتند و با عقايد و آراى آنها سازگار بود، سند را با وجوه مختلف، صحيح جلوه مى دادند و إلّا نه. وى در اين زمينه مى نويسد:
و كان الحكم على محدّث يختلف باختلاف وجهة نظر كل طائفة أو فرقه معينة، و نشأ عن هذا خلافات مرّة، و ينبغى أن نذكر فى هذا المقام أنّ مادة الحديث المروى كانت فى الواقع أصل التنازع، و إذا كانت الثقة بالمحدّثين هى محل النزاع، فالغالب أن ما فى موضوع الحديث من هوى، هو الّذى كان يثير المعارضة دائماً، فالحكم النهايى لم يكن مقصوداً به قيمة المحدّث، و إنّما كان المقصود به الحكم على مادة الروايات الّتى يرويها. ^۱

سه . «السيرة» ، نوشته لِوى دِلّاويدا ^۲

نويسنده ، در اين مدخل ، به دو مسئله پرداخته است : تعريف سيره و بحث درباره كتب سيره و مغازى. در تعريف سيره پيامبر ، تناقض ها و ناسازگارى هاى بسيارى به چشم مى خورند كه مورد قبول مسلمانان نيستند . از يك سو، مغازى و سيره ها را استمرار و تطوّر پديده «أيام العرب» در جاهليت مى داند كه براى اميران و فرماندهان ترسيم مى گشت و از سوى ديگر، نسخه بردارى از شخصيت موسى عليه السلام و عيسى عليه السلام ، كه گذشته از تناقض و ناسازگارى، هيچ كدام مورد مقبول نيستند .
فليست هذه المغازى إلا استمراراً أو تطوّراً لأيّام العرب. ^۳
إنّ هذه السيرة يرجع أصلها إلى التحوّل الّذى طرأ على شخصية محمّد فى ضمير المسلمين الدينى و إلى الأثر الحاسم الّذى احدثته عناصر مختلفة يعينها فى هذا