شرح حديث «مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبّهُ» ۱
سيد محمّد مهدى تنكابنى (م ح ۱۲۸۰ق)
مقدّمه مصحّح
كليد تمامى معارف الهى ، «معرفت نفس» است. كسى كه در پى سير و سلوك معنوى است، مى بايد از شناخت خويشتن آغاز كند تا به ديگر معارفْ دست يابد. از اين رو ، در مصادر حديثى و روايى ، روايت هاى بسيارى در ترغيب به معرفت نفس و اين كه خويشتن شناسى، كليد خداشناسى است، به چشم مى خورند. ۲ از همين روست كه تعبير بلند «مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقد عَرَف رَبَّهُ» از پيامبر صلى الله عليه و آله و امير مؤمنان عليه السلام ، در حدّ شهرتْ نقل شده است. ۳
اين حديث شريف ، از دير باز ، مورد توجّه حكيمان و عارفان بوده است و شروح
1.اين مقاله ، پيش از اين ، در ميراث حديث شيعه (دفتر نخست) منتشر شده است .
2.ر . ك : ميزان الحكمة ، ج ۳ ، ص ۱۸۷۶ ـ ۱۸۷۷؛ الحياة ، ج ۱ ، ص ۱۱۴ ـ ۱۱۶.
3.برخى از مصادر اين حديث ، عبارت اند از: عوالى اللئالى ، ج ۱ ، ص ۵۴ و ۱۰۲؛ تفسير نور الثقلين ، ج ۱ ، ص ۵۸؛ المناقب ، ص ۳۷۵؛ بحارالأنوار ، ج ۲ ، ص ۳۱ و ج ۶ ، ص ۲۵۱ و ج ۵۴ ، ص ۹۹ و ج ۶۲ ، ص ۲۹۳ و ج ۸۸ ، ص ۴۵۶؛ الجوهر السنية ، ص ۱۱۶؛ عوالم العلوم ، ج ۲ ، ص ۳۲۵؛ غرر الحكم ، ص ۵۸۸ ، ح ۳۰۱؛ شرح غرر الحكم ، ج ۵ ، ص ۱۹۴ ، ح ۷۹۴۶؛ مصباح الشريعة ، ص ۱۳؛ موسوعة أطراف الحديث النبوىّ الشريف ، ج ۸ ، ص ۳۵۹.
