اجازه نامه ها ^۱

اجازه نامه ها ، بخشى از ميراث حديثى مسلمانان به شمار مى روند كه در سده هاى نخست هجرى ، نقش مهمّى در انتقال نسل به نسل احاديثْ ايفا مى نمودند . بعدها با تدوين و نشر مجامع حديثى ، اجازه، بيشتر جنبه تشريفى يافت و با گسترش كتابت و پيدايش صنعت چاپ ، امروزه بسيار كم رنگ شده ، رو به زوال است .
ترديدى نيست كه اجازه نويسى ، امروزه ، نقشى در اعتبار سند ندارد ؛ زيرا غالب احاديث، گرد آمده و به گونه هاى مختلف ، ثبت شده اند . ليك اين امر ، برخى از اهل فضل را به اشتباه درافكنده و گمان برده اند كه نبايد به نگهدارى و مطالعه اجازه نامه ها و كتب اجازاتْ پرداخت و نقد عمر و مال را بايد صرف ديگر شاخه هاى علوم حديث كرد .
به گمان ما اين اشتباه ، از آن جا نشئت گرفته كه امروزه (نوعا) از اجازه نامه ، همان فايده و اثر ديروز آن را انتظار مى كشيم و با اين نگاه ، حقْ همان است . در حالى كه مى توان (و بلكه بايد) به اجازه نامه ، به عنوان گنجينه اى ارزشمند ، در حوزه فرهنگ اسلامى و فرهنگ حديثى نگريست .
اجازه نامه ها، كشكولى از تاريخ ، ادبيات ، حديث و فرهنگ عمومى جوامع

شيوه هايى كه بايد در چنين پژوهش هايى از آنها بهره جست، عبارت اند از:
۱. مطالعه منابع و مصادر اختصاصى تاريخ آن مركز و منطقه؛ مثلاً وقتى پژوهشگرى ، درباره قم مطالعه مى كند، لازم است كتب نگارش يافته درباره اين شهر را در ادوار گذشته ببيند.
۲. شناسايى رُوات و محدّثان آن منطقه ، با توجّه به پسوند و القاب منسوب بدان شهر؛ مثلاً اگر كسى ، درباره مركزيت حديث شيعه در خراسانْ جستجو مى كند، بايد به دنبال راويان و محدّثان با لقب هاى بلخى، طوسى، نيشابورى، بيهقى، مروزى و... باشد.
۳. مطالعه كتب رجال و تراجم روات و محدّثان شناسايى شده؛ با اين روش ، سفرها، حلقه هاى درسى، كتب، آثار و روابط ، مشخص مى گردد.
۴. مطالعه روايات منقول توسط محدّثان و راويانِ ياد شده؛ زيرا در ضمن مطالعه آنها برخى از نكته هاى راه گشا يافت مى گردند.
۵. جستجو در روايات معصومان عليهم السلام جهت استخراج ديدگاه آنان نسبت به آن مركز يا راويان و محدّثان آن منطقه.
پنجم . آنچه بررسى هاى اوّليه و مشهور در زمينه تاريخ حديث شيعه نشان مى دهد، اين است كه از قرون اوّليه تا دوران معاصر ، اين مراكز ، بيشترين تأثير را در حفظ و نشر حديث شيعه داشته اند :
۱. مدينه، ۲. كوفه، ۳. بغداد، ۴. رى، ۵. قم (تا قرن چهارم و دوران معاصر) ، ۶. خراسان، ۷. اصفهان ، ۸ . حِلّه ، ۹. نجف، ۱۰. بحرين.
به يارى خداوند ، در نوشتارى ديگر ، اين بحثْ تكميل خواهدشد تا اين موضوع ، مورد توجّه پژوهشگران حديثى قرار گيرد و با تتبّع و تحليل عميق، بسيارى از مسائل مبهم ، كشف گردند.

فهرست