ج . توضيح المقال ، ملّا على كنى (ص ۲۸۶ ـ ۳۰۳) .
در اين كتاب ، شصت نفر از اساتيد دانش رجال در گذشته و حال ، معرّفى شده اند .
د . مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال ، شيخ آقابزرگ تهرانى .
در اين اثر نيز آثار بسيارى معرّفى شده كه نظم الفبايى به خود گرفته است .
ه . الذريعة إلى تصانيف الشيعة ، شيخ آقا بزرگ تهرانى (ج ۱۰ ، ص ۸۰ ـ ۱۶۱) .
در اين جلد ، بيش از يكصد و چهل اثر ، معرّفى شده است.
و . تاريخ علم الرجال ، حسين راضى عبد اللّه .
در اين اثر ، در محدوده قرن يكم تا پنجم ، از ۸۱ نفر نام برده شده كه صاحب بيش از يكصد اثر بوده اند .
ز . مأخذشناسى علم رجال ، رسول طلاييان .
در اين تحقيق ـ كه از سوى «مركز تحقيقات دار الحديث» منتشر شده است ـ ، بيش از ششصد كتاب و مقاله ، معرّفى شده است . اين اثر ، نسبت به آثار گذشته ، جامع تر و دقيق تر است ، بويژه كه ترتيب زمانى نيز در آن ملحوظ است .
بجز اينها نويسندگان ديگرى نيز به طور موجز و پراكنده ، به اين موضوع پرداخته اند. ^۱
فهرستى كه در اين جا ارائه مى گردد ، با استفاده از همه اين آثار و نيز تتبّع در كتب فهرست (چون الفهرست نجاشى ، الفهرست شيخ طوسى و ...) انجام گرفته است و با رعايت معيارِ ياد شده در بند دو ، تنظيم شده است.
۴ . بر اساس آنچه ياد شد ، آثار رجالى شيعه ـ كه در فهرست نامه ها از آنْ ياد شده ـ ، به اواخر قرن دوم به بعد و عمده آنها به قرن سوم و چهارم برمى گردند .
۵ . در اين فهرست ، از مصادرى ياد شده كه شيعيان نوشته اند و يا اهل سنّت ، در

يك . فهرست مصادر اوّليه رجال شيعه

پيش از ذكر عناوين كتب رجالى شيعه ، يادآورى چند نكته ، ضرورى است :
۱ . كتاب هايى كه در قرون اوّليه نگاشته شده اند ، به شش موضوع پرداخته اند :
۱ . معرفة الصحابة ، ۲ . معرفة الرجال و الرواة ، ۳ . المثالب و المناقب يا الجرح و التعديل ، ۴ . الفهرست ، ۵ . الأسماء و الكُنى و الألقاب ، ۶ . الطبقات .
۲ . روشن است كه دانش رجال و راوى شناسى يا جرح و تعديل ، با دانش هاى ديگرى چون : تاريخ ، تراجم وانساب ، ارتباط وثيق و نزديك دارد و هر يك از اين سه دانش ، براى مباحث رجالى مفيدند ؛ ليكن نبايد آنها را با دانش رجال ، خلط كرد و نوشته هاى آن حوزه ها را به عنوان آثار رجالى برشمرد . از اين رو ، در اين فهرست ، از بيان چنين كتبى ، خوددارى شده است (گرچه برخى از مؤلّفان ، چنين آثارى را در زمره مصادر رجالى برشمرده اند). ^۱
۳ . برخى محقّقان و نويسندگان ، پيش از اين ، تلاش كرده اند تا به معرّفى اين آثار بپردازند و رنج هاى بسيارى بر خود هموار ساخته اند كه به تعدادى از آنها اشاره مى گردد :
الف . بهجة الآمال ، ملّا على عليارى تبريزى (م ۱۳۲۷ق) (ج ۱ ، ص ۳۶ ـ ۴۴) .
در اين اثر ، از ۴۲ نفر صاحب تأليف ، نام برده شده است كه برخى از آنان در دوره هاى اوّليه مى زيسته اند .
ب . مقباس الهداية ، علّامه عبد اللّه مامقانى (۱۲۹۰ ـ ۱۳۵۱ق) (ج ۴ ، ص ۱۱ ـ ۹۴) .
در اين نوشته ، از هشتاد نفر ياد شده كه گرچه صاحب تأليف نبوده اند ، امّا در رجال و درايه ، خبره بوده اند . البته اين فهرست ، دوره هاى اوّليه تا عصر نويسنده را در برمى گيرد .