« وَ أَنزَلْنَآ إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ » . ^۱ « وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَـبَ وَ الْحِكْمَةَ » . ^۲ « وَ مَآ ءَاتَـاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ مَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُواْ » . ^۳ « أَطِيعُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِى الْأَمْرِ مِنكُمْ » . ^۴ « وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُوْلِى الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنـبِطُونَهُ مِنْهُمْ » . ^۵
ثانياً، گرچه وضع و جعل ، پذيرفتنى است، ولى نمى توان كلّيت سنّت را مورد انكار قرار داد. تلاش هاى محدّثان از زمان پيامبر ، بر حفظ و كتابت حديث و نيز شكل گيرى دانش هايى مانند : «رجال» و «مختلف الحديث» ، براى پاسدارى از اين حقيقت بوده است. در اين جا بايد به يك حقيقت اعتراف كرد كه انكار كتابت از سوى اهل سنّت ، زمينه پيدايش ايرادهاى فراوانى از سوى خاورشناسان و روشن فكران شده است و اينك در وضعيتى قرار گرفته اند كه بيرون آمدن از آن براى شان دشوار است و تلاش هاى پژوهشگران آنان در اثبات كتابت حديث از عصر پيامبر ، نتوانسته از فشار اين شبهات بكاهد.

۲. اصالت حديث و عدم حجّيت ظواهر قرآن

اين ديدگاه را مى توان به اخبارى ها نسبت داد. آنان كوشيدند تا فهم قرآن را از غير معصوم ، منتفى جلوه دهند كه نتيجه اش اصالتْ بخشى به حديث است ؛ گرچه خود بدان تصريح نكرده اند.

۳. عمل به سنّت و دخالت دادن آن در قانون، نوعى شرك است و خداوند، ما را از آن بازداشته و فرموده است : «إن الحكم إلاّ للّه ».
۴. سنّت ، بخشى از منابع دينى به شمار نمى رود و صحابه نيز آن را چنين فهميده اند و بدين جهت ، از نوشتن آن بازداشته اند.
۵. پيامبر ، صحابه را بر اساس شرايط ويژه ، ارشاد مى كرد و اين ، بدان معناست كه حديث ، به آن شرايطْ گره خورده است و نمى توان آن را به ساير اوضاع و احوال تعميم داد.
۶. سنّت ، از ناحيه سند و متن ، مورد نقد محدّثان و متكلّمان قرار گرفته و چنين چيزى نمى تواند از قداست دينى برخوردار باشد. به سخن ديگر، دين ، جاى نقادى انسان ها نيست و آنچه چنين است، نمى تواند از دين باشد.
۷. قرآن كريم ، مسلمانان را به وحدت فرا مى خواند و بايد در برابر هر آنچه كه اين وحدت را آسيب پذير مى سازد (كه يكى از آنها سنّت است) ايستاد و آن را كنار نهاد.
۸. سنّت ، به جهت عدم كتابت و نيز عدم دقّت در نگهدارى اش ، قطعى الثبوت نيست. ^۱
اين شُبهات هشت گانه ، در نهايت ، به دو امر برمى گردند:
۱. سنّت ، اعتبار و حجّيت وحيانى و دينى ندارد ؛ چون بدان نيازى نيست، قداست ندارد، موجب شرك است، امرى تاريخى و زمانمند است و صحابه،آن را چنين فهميده اند.
۲. نسبت سنّت به پيامبر ، قابل احراز نيست ؛ زيرا كتابت نشده و شرايط حفظ و نگهدارى اش دقيق نبوده است، چنان كه دسّ و وضع مغرضان ، جاى انكار ندارد.
پاسخ اين شبهاتْ روشن است : اولاً، سنّت ، اعتبار دينى و وحيانى دارد. قرآن ، در آيات فراوانى ، پيامبر صلى الله عليه و آله را مبيّن خود برشمرده و مردم را به وى ارجاع داده است كه مى توان از اين آيات نام برد :