مكتوبات حديثى اصحاب ائمّه عليهم السلام ^۱

مقدّمه

تاكنون در زمينه بازسازى منابع مفقود در زمينه حديث، در چهار مقاله سخن گفته ايم : از ضرورت بازسازى منابع و اهداف و روش هاى اين كار، سخن به ميان آمد ، مصادر اوّليه رجال، شناسايى شدند و سپس به معرّفى مكتوبات حديثى ائمّه عليهم السلام پرداخته شد.
همچنين ، پيش از اين ، گفتيم كه در زمينه حديث شيعه، در سه حوزه، نيازمند بازشناسى و بازسازى هستيم: ۱. مكتوبات حديثى ائمّه عليهم السلام ؛ ۲. مكتوبات حديثى اصحاب ائمّه عليهم السلام ؛ ۳. مصادر رجالى شيعه.
در اين جا بايد آن سخن را چنين تكميل كرد كه حوزه چهارمى نيز وجود دارد، و آن، آثار فقه الحديثى اى است كه ياران ائمه عليهم السلام در قرون اوّليه نگاشته اند و مفقود گشته است، مانند: كتب مختلف الحديث، علل الحديث و غريب الحديث. ^۲
بر اين اساس، حوزه هاى نيازمندِ بازسازى و بازشناسى ، عبارت اند از:
۱ . مكتوبات حديثى ائمّه عليهم السلام ؛

كامل و بيشترى ، وضعيت آنها روشن گردد ، مانند ارتباط كتاب فى علوم القرآن با كتابٌ أملى فيه ستّين نوعا من علوم القرآن ، و كتاب السنن و القضايا و الأحكام با كتاب فى الفقه ، و... .
در اين زمينه ، مى بايد از كهن ترين مصادر آغاز كرد و در نسبت دادن ، آنها را ملاك و ميزان قرار داد . اگر از اثرى در منابع و فهرست نامه هاى كهن ، ياد نشد ، انتساب آن با ترديد جدّى اى مواجه است. بدين ترتيب ، در پژوهش ، اين سه موضوع اساسى ، در اولويت قرار مى گيرند :
الف . پژوهش و تحقيق در انتساب ؛
ب . تحقيق در كشف و شناسايى منابع جديد ؛
ج . بحث و بررسى ، نسبت به تداخل عناوين آثار .

۲ . بازيابى

تعدادى از مكتوبات ياد شده، به صورت كامل، باقى نمانده اند و يا در مصادر حديثى، يك جا منقول نيستند ؛ ليكن در مصادر حديثى ، از آنها نقل مى شود ، مانند : كتاب على ، صحيفة الرضا ، صحيفة على و ... .
بازيابى و ارائه مستقلّ اين دسته از آثار ، يكى از پژوهش هاى جدّى وضرورى در عرصه احياى متون حديثى شيعه است .

فهرست