255
حديث پژوهي

اصول معتبر ـ كه مورد اعتماد علما و مورد رجوع فضلا در اعصار گذشته بوده اند ـ ، نزد من جمع شد و تا آن جا كه توانايى داشتم، در ترويج و تصحيح و تنسيق و تنقيح آنها كوشيدم و به سبب اين كه زمانه ، در غايتِ فساد است و اكثر مردم ، به راهى غير راه مستقيم مى روند و بيم آن داشتم كه آنچه جمع شده است ، بازْ پراكنده گردد ، به ترتيب ، به نظم و جمع آورى آنها مشغول گرديدم و حاصل زحمات خود را در كتابى گرد آوردم كه در ميان مؤلّفات و مصنّفات قوم ، بى مثل و مانند است . فوايد تازه اين كتاب ، آن است كه آنچه اصحاب ما ـ رضوان اللّه عليهم ـ در تأليفات خود ، اهمال كرده اند ، من جبران كردم و در نتيجه ، مشتمل بر انواع علوم و حكمت ها و اسرار است و خواننده را از جميع كتب اخبار ، بى نياز كرده است. ۱
خلاصه مى توان گفت كه مجلسى ، با تدوين بحار الأنوار ، كتابى مرجع براى مكتب تشيّع فراهم ساخت كه تا روز رستاخيز ، چشمه اى جوشان خواهد ماند .
همين ويژگى ها سبب شد كه آثار علّامه و بويژه بحار الأنوار ، مورد توجّه پژوهشگران قرار گيرد . اين اهتمام ، از سال هاى نخست رحلت مجلسى مشهود است ، مانند اين كه سيدمحمّد بن احمد بن حسين لاهيجى ، كتاب فهرست الكتب المأخوذ منها البحار را در سال ۱۱۲۷ق ، تأليف كرد. ۲
نخستين ترجمه از جلد اوّل بحار الأنوار هم در سال ۱۱۹۱ق ، انجام شد . ۳ با گذشت زمان ، اين اهتمام علمى، گسترش و تعميق يافت، تا آن جا كه تاكنون ، بيش از يك صد و بيست تحقيق درباره بحار الأنوار ، سامان گرفته است. ۴

فعاليت هاى انجام شده درباره بحار الانوار

آنچه را تا به حالْ درباره بحار الأنوار انجام شده ، در ده حوزه مى توان دسته بندى كرد:

1.بحارالأنوار، ج ۱، ص ۳ (گزينش و ترجمه).

2.مجلّه مشكاة، ش ۲۹، ص ۱۵۹.

3.الذريعة الى تصانيف الشيعة، ج ۳، ص ۱۸.

4.مجلّه مشكاة، ش ۲۹، ص ۱۵۴ ـ ۱۶۶؛ المعجم المفهرس لألفاظ أحاديث بحارالأنوار، ج ۱، ص ۱۰۵.


حديث پژوهي
254

۱ . تدوين آن ، در مدتْ زمانى نزديك به چهل سال ، صورت گرفته است ؛ چرا كه از سال ۱۰۷۰ق ، تأليف آن آغاز شد و تا ۱۱۰۴ق ، ادامه داشت.
۲ . پژوهش بحار الأنوار را مى توان نمونه يك كار جمعى معرّفى كرد كه مؤلّف ، در مقدمه و بخش هاى ديگر كتابْ بدان اشاره دارد.
۳ . مصادر و مآخذ بحار الأنوار ، گسترده و متنوّع اند . علّامه، خود از پانصد مصدر ياد كرده و برخى محقّقان ، با جستجو در بحار الأنوار ، ۶۲۹ مصدر براى آن ذكر كرده اند .
۴ . مباحث علمى ، به شكل مستقل ، در آن مطرح شده اند كه از پنجاه بحثْ متجاوز است و در عرصه هاى ادب، كلام و تفسير و شرح حديث ، عرضه شده اند.

چهار . تعليقه نويسى بر روايات

كتاب بحار الأنوار ، فراتر از يك مجموعه حديثى است كه به حق ، دايرة المعارف دانش هاى مكتب تشيّع در حوزه هاى حديث، تفسير، كلام، ادب و... است . علّامه مجلسى ، سير رويكرد خود به تدوين بحار الأنوار و انگيزه تأليفش را چنين به قلم آورده است:
از آن جا كه علم كامل را در قرآنِ عزيز و اخبار اهل بيتِ رسالتْ يافتم ، جز قرآن و اخبار اهل بيت عليهم السلام ، هر علمى را كه آموخته بودم ـ اگر چه در زمان ما رواج داشت ـ ترك كردم و در عوض ، شروع به تفحّص از اخبار ائمه طاهرين ـ سلام اللّه عليهم ـ نمودم . آنچه براى بحث و دقّت نظر در اين كار ، لازم بود ، انجام دادم تا بهره هاى فراوان بردم.
پس از احاطه بر كتب متداول و مشهور، به جستجوى اصول معتبر دورافتاده اى پرداختم كه زمان هاى متمادى ، يا به علّت استيلاى پادشاهان غير شيعى و ائمّه ضلال ، و يا به سبب رواج علوم باطل بين جوانان ، و يا به واسطه بى اعتنايى جماعتى از متأخّران، متروك و مهجور شده بودند . نظر به اين جهات ، مدّتى با نهايت كوشش ، آن اصول معتبر مهجور را از شرق و غرب بلاد ، به دست آوردم. در اين كار، گروهى از يارانْ كمك مى كردند و جهتِ يافتن ، آنها به هر سوى مى شتافتند تا به فضل خدا ، مقدار زيادى

  • نام منبع :
    حديث پژوهي
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی مهریزی
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1386
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2642
صفحه از 400
پرینت  ارسال به