مفاهيم جهل

به طور كلّى، چهار معنا براى جهلِ مذموم، قابل تصوّر است: اوّل، مطلق جهل، دوم، جهل به مطلق علوم و معارف مفيد وسازنده، سوم، جهل در خصوص ضرورى ترين معارف مورد نياز انسان ، چهارم ، نيرويى در مقابل عقل ؛ و اينك توضيح اين معانى :
۱ . مطلق جهل
هر چند در نگاه ابتدايى به نظر مى رسد كه مطلقِ جهل، زيانبار و مذموم باشد، ولى با تأمّل معلوم مى شود كه حقيقت اين است كه هر ندانستنى، نكوهيده و هر دانستنى، پسنديده نيست، بلكه بر عكس، برخى از دانستن ها زيانبار و برخى از ندانستن ها مفيد و سازنده است و درست به همين دليل، در اسلام، تلاش براى تحقيق و كشف برخى از امور و اسرار، ممنوع شده است.
توضيح بيشتر اين موضوع، در متن احاديث باب «احكام الجاهل» از اين بخش، ونيز در بند «ج : ما يحرم تعلّمه» از احكام تعلّم، ^۱ و همچنين در باب چهارم از ابواب «آداب السؤال» ^۲ از كتاب العلم والحكمة في الكتاب والسنّة آمده است .

1.نگاه كنيد به: «العلم والحكمة في الكتاب والسنّة»، ص ۲۹۴ و ۳۰۱ .

2.همان، ص ۲۷۰ و ۲۷۷ باب «السؤال عمّا قد يضرّ جوابه» .

خردگرايي در قرآن و حديث

260

پژوهشى در معانى جهل

ملاحظه آنچه اسلام در ابواب مختلف معرفت شناسى آورده، نشان مى دهد كه اين آيين الهى، براى ساختنِ جامعه ارزشى مورد نظر خود، پيش از هر چيز و بيش از هر چيز ديگر به انديشه و شناخت و آگاهى اهمّيت داده و انسانها را از خطر جهل و به كار نينداختن انديشه، برحذر داشته است .
از نظر اسلام ، جهل، آفت شكوفايى انسانيت و ريشه همه مفاسد فردى و اجتماعى است ^۱ و تا اين آفت، ريشه كن نشود، ارزشها شكوفا نمى گردد و جامعه انسانى تحقّق نمى يابد.
از نظر اسلام ، جهل، ريشه همه شرور ، بزرگ ترين مصيبت ، زيانبارترين بيمارى و خطرناك ترين دشمن است و شخص جاهل، بدترين جنبده ها، بلكه مرده اى است ميان زندگان .
براى فهم درست آيات و احاديثى كه درباره مذمّت جهل و جاهل و علائم و احكام آن ، و در يك جمله، ضرورتِ جهل زدايى وارد شده. نخستين مسئله اين است كه: جهل چيست و آيا مطلق جهل از نظر اسلام، مذموم است و خطرناك ، يا معناى خاصى از آن ؟ و در صورت دوم، بايد تشخيص داد كه كدام جهل ؟
كدام جهل، ريشه همه شرور است ؟ كدام جهل، بزرگترين مصائب است ؟ كدام جهل، بدترين و زيانبارترين دردها است ؟ كدام جهل، شديدترين فقر است ؟ كدام جهل، خطرناكترين دشمن است ؟ وكدام جاهل به فرموده قرآن كريم، «شرّ الدوّاب» است و به گفته امام على عليه السلام : مرده اى است ميان زندگان.

1.ر . ك : ص ۲۱۱ .

نام منبع :

خردگرايي در قرآن و حديث

سایر پدیدآورندگان :

محمّد محمّدی ری شهری، با همکاری: رضا برنجکار و عبدالهادی مسعودی، ترجمه: مهدی مهریزی

تعداد جلد :

1

ناشر :

انتشارات دارالحدیث

محل نشر :

قم

تاریخ انتشار :

1378

نوبت چاپ :

اول

در این اثر موضوع عقل و جهل از نگاه قرآن و سنّت بررسی می‌شود. مؤلّف در این مجموعه تلاش کرده تا تمامی روایات مربوط به موضوعات اصلی و فرعی مورد بررسی خود را از مصادر کهن و جامع روایی شیعه و اهل سنّت گزینش نماید و با حذف احادیث مکرر، به تنظیم آن‌ها بپردازد.
کتاب در دو بخش سامان یافته است: بخش نخست، عقل (خِرد) را از دیدگاه آیات قرآن و احادیث، مورد بررسی قرار می‌دهد که خود به هفت فصل تقسیم می‌شود: شناخت عقل؛ ارزش خرد، تعقل (خِردورزی)؛ عوامل رشد عقل؛ نشانه‌ها و آثار عقل؛ آسیب‌های عقل؛ وظایف خردمند.
بخش دوم، به جهل (نادانی) می‌پردازد و در آن مباحثی چون: معنای جهل، پرهیز دادن از جهل، انواع جاهلان، نشانه‌های جهل و وظایف جاهل، مطرح شده است. در انتهای این بخش، جاهلیت نخست، جاهلیت دیگر و پایان جاهلیت، مورد بحث قرار گرفته، که شامل مباحثی تاریخی و ناظر به قبل از بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، پس از ایشان و دوران ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است.

نتیجه جستجو برای « »