201
خردگرايي در قرآن و حديث

۵۹۱.امام كاظم عليه السلام :اى هشام! خردمندِ آگاه، كسى است كه كارى را كه ياراى آن را ندارد، رها سازد .

۵ / ۸

نشانه هاى كمال عقل

۵۹۲.پيامبر صلى الله عليه و آله :خرد، سه قسمت شده است . هر كس كه اين سه جزء در او باشد، عقلش كامل است و هر كه در او هيچ نباشد، خردمند نيست : شناختى نيكو از خداوند عزّوجلّ ، پيروى نيكو از او، و پايدارى شايسته بر فرمانش .

۵۹۳.پيامبر صلى الله عليه و آله :خداوند با چيزى شايسته تر از عقل، عبادت نشد و مؤمن خردمند نيست، مگر آنكه ده فضيلت در او جمع شود : خوبى از او اميد رود و بدى از او انتظار نرود ؛ خوبى كم ديگران را زياد شمرد و خوبى هاى بسيار خود را كم شمرد ؛ در سراسر زندگى اش از دانش طلبى خسته نگردد ؛ از رفت و آمد نيازمندان نزد خود، دلتنگ نشود؛ خوارى نزد او دوست داشتنى تر از عزّت است و فقر را بهتر از ثروتمندى دوست مى دارد ؛ بهره او از دنيا تنها اندكى غذاست ؛ و امّا دهم و چيست دهم ؟ كسى را نبيند، جز آنكه گويد : او از من بهتر و پارساتر است .
همانا مردمان دو دسته اند : دسته اى كه از او بهتر و پارساترند و دسته اى ديگر، بدتر از او و پايين تر از وى اند . پس هنگامى كه بهتر و پارساتر از خود را ديده باشد، در برابر او فروتنى كند تا به او برسد و هنگامى كه بدتر و پايين تر از خود را ديده باشد، گويد : شايد خوبى اش پنهان است و بدى اش آشكار ، و شايد پايان كارش به خير و خوبى ختم شود . هرگاه چنين كند، عظمتش افزايش يابد و سرور مردمان زمانش شود .

۵۹۴.امام على عليه السلام :خداوند با چيزى برتر از خرد عبادت نشد ، و عقل كسى كامل نشود، مگر در او خصلتهايى باشد : گمراهى و بدى از او انتظار نمى رود ، و رشد و خوبى در او اميد مى رود ؛ زيادى ثروتش را مى بخشد و زيادى سخن خود را نگه مى دارد ؛ بهره او از دنيا تنها اندكى غذاست ؛ در طول زندگى از دانش سير نشود ؛ خوارى با خداوند بودن را از عزّت با ديگران بودن، بيشتر دوست مى دارد ؛ فروتنى نزد او دوست داشتنى تر از شرف و بزرگى است ؛ خوبىِ كم ديگران را بسيار شمرد و خوبى بسيار خود را كم مى شمرد ؛ همه مردم را از خودش بهتر داند و خود را بدتر از همه مى داند، و اين، مهمترين خصلت است .


خردگرايي در قرآن و حديث
200

۵۹۱.الإمام الكاظم عليه السلامـ لِهِشامِ بنِ الحَكَمِ ـ: يا هِشامُ ، إنَّ العاقِلَ اللَّبيبَ مَن تَرَكَ ما لا طاقَةَ لَهُ بِهِ ۱ .

۵ / ۸

عَلاماتُ كَمالِ العَقلِ

۵۹۲.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :قَسَّمَ اللّهُ العَقلَ ثَلاثَةَ أجزاءٍ ، فَمَن كُنَّ فيهِ كَمُلَ عَقلُهُ ، ومَن لَم يَكُنَّ فَلا عَقلَ لَهُ : حُسنُ المَعرِفَةِ بِاللّهِ ، وحُسنُ الطّاعَةِ للّهِِ ، وحُسنُ الصَّبرِ عَلى أمرِ اللّهِ ۲ .

۵۹۳.عنه صلى الله عليه و آله :لَم يُعبَدِ اللّهُ عز و جل بِشَيءٍ أفضَلَ مِنَ العَقلِ ، ولا يَكونُ المُؤمِنُ عاقِلاً حَتّى يَجتَمِعَ فيهِ عَشرُ خِصالٍ : الخَيرُ مِنهُ مَأمولٌ ، وَالشَّرُّ مِنهُ مَأمونٌ ، يَستَكثِرُ قَليلَ الخَيرِ مِن غَيرِهِ ، ويَستَقِلُّ كَثيرَ الخَيرِ مِن نَفسِهِ ، ولا يَسأَمُ مِن طَلَبِ العِلمِ طولَ عُمرِهِ ، ولا يَتَبَرَّمُ بِطُلاّبِ الحَوائِجِ قِبَلَهُ ، الذُّلُّ أحَبُّ إلَيهِ مِنَ العِزِّ ، وَالفَقرُ أحَبُّ إلَيهِ مِنَ الغِنى ، نَصيبُهُ مِنَ الدُّنيَا القوتُ ، وَالعاشِرةُ ومَا العاشِرَةُ : لا يَرى أحَدًا إلاّ قالَ : هُوَ خَيرٌ مِنّي وأتقى . إنَّمَا النّاسُ رَجُلانِ فَرَجُلٌ هُوَ خَيرٌ مِنهُ وأتقى وآخَرُ هُوَ شَرٌّ مِنهُ وأدنى ، فَإِذا رَأى مَن هُوَ خَيرٌ مِنهُ وأتقى تَواضَعَ لَهُ لِيَلحَقَ بِهِ ، وإذا لَقِيَ الَّذي هُوَ شَرٌّ مِنهُ وأدنى قالَ : عَسى خَيرُ هذا باطِنٌ ، وشَرُّهُ ظاهِرٌ ، وعَسى أن يُختَمَ لَهُ بِخَيرٍ ، فَإِذا فَعَلَ ذلِكَ فَقَد عَلا مَجدُهُ وسادَ أهلَ زَمانِهِ ۳ .

۵۹۴.الإمام عليّ عليه السلام :ما عُبِدَ اللّهُ بِشَيءٍ أفضَلَ مِنَ العَقلِ ، وما تَمَّ عَقلُ امرِىً?حَتّى يَكونَ فيهِ خِصالٌ شَتّى : الكُفرُ وَالشَّرُّ مِنهُ مَأمونانِ ، وَالرُّشدُ وَالخَيرُ مِنهُ مَأمولانِ ، وفَضلُ مالِهِ مَبذولٌ ، وفَضلُ قَولِهِ مَكفوفٌ ، ونَصيبُهُ مِنَ الدُّنيَا القوتُ ، لا يَشبَعُ مِنَ العِلمِ دَهرَهُ ، الذُّلُّ أحَبُّ إلَيهِ مَعَ اللّهِ مِنَ العِزِّ مَعَ غَيرِهِ ، وَالتَّواضُعُ أحَبُّ إلَيهِ مِنَ الشَّرَفِ ، يَستَكثِرُ قَليلَ المَعروفِ مِن غَيرِهِ ، ويَستَقِلُّ كَثيرَ المَعروفِ مِن نَفسِهِ ، ويَرَى النّاسَ كُلَّهُم خَيرًا مِنهُ ، وإنَّهُ شَرُّهُم في نَفسِهِ ، وهُوَ تَمامُ الأَمرِ ۴ .

1.تحف العقول : ۳۹۹ .

2.تحف العقول : ۵۴ ، كنزالفوائد : ۱ / ۵۶ ، تنبيه الخواطر : ۲ / ۲۶ ، روضة الواعظين : ۷ ، جامع الأخبار : ۵۲۰ / ۱۴۸۰ نحوه ؛ حلية الأولياء : ۱ / ۲۱ ، الفردوس : ۳ / ۲۰۹ / ۴۵۹۲ كلاهما عن أبي سعيد .

3.الخصال: ۴۳۳/۱۷ عن سليمان بن خالد عن الإمام الباقر عليه السلام ، علل الشرايع : ۱۱۵/۱۱ عن عليّ الأشعري رفعه ، تحف العقول : ۴۴۳ عن الإمام الرضا عليه السلام من دون إسناد وكلاهما نحوه ، روضة الواعظين : ۱۲ عن الإمام الباقر عليه السلام عنه صلى الله عليه و آله ، بحارالأنوار : ۱ / ۱۰۸ /۴ .

4.الكافي : ۱ / ۱۸ / ۱۲ ، تحف العقول : ۳۸۸ كلاهما عن هشام بن الحكم عن الإمام الكاظم عليه السلام .

  • نام منبع :
    خردگرايي در قرآن و حديث
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری شهری، با همکاری: رضا برنجکار و عبدالهادی مسعودی، ترجمه: مهدی مهریزی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1378
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 3972
صفحه از 516
پرینت  ارسال به