۱۹۸.پيامبر صلى الله عليه و آلهـ آن گاه كه نزد او از عبادت نيكوى مردى سخن راندند ـ: در عقل او بنگريد ؛ همانا بندگانْ در روز رستاخيز به اندازه عقلشان پاداش داده مى شوند .

۱۹۹.امام باقر عليه السلام :موسى بن عمران عليه السلام مردى از بنى اسرائيل را مى ديد كه سجده هاى طولانى مى كرد و خاموشى اش دراز بود . هر جا موسى عليه السلام مى رفت، آن مرد، وى را همراهى مى كرد . روزى از روزها كه موسى عليه السلام به دنبال كارى بود، از زمين سرسبزى گذشت . مرد عبادتْ پيشه ، آهى كشيد. موسى عليه السلام بدو گفت : «چرا آه مى كشى ؟». گفت : «آرزو كردم كه اى كاش پروردگارم ، الاغى داشت و من آن را در اين سرزمين مى چراندم» . موسى عليه السلام مدتى طولانى چشمانش را به زمين دوخت، در حالى كه از سخن آن مرد ، غمگين شده بود . بر موسى عليه السلام وحى آمد كه : «چرا سخن بنده ام بر تو گران آمد . من از بندگانم به ميزان خردشان حسابرسى مى كنم» .

۲۰۰.سليمان ديلمى :نزد امام صادق عليه السلام از عبادت و ديندارى و فضائل شخصى سخن راندم . فرمود : «عقل او چگونه است ؟». گفتم : «نمى دانم» . فرمود : پاداش، به اندازه عقل است . [آن گاه ادامه داد : ]مردى از بنى اسرائيل در جزيره اى سرسبز ، پُر درخت و پُر آب، خدا را بندگى مى كرد . فرشته اى از فرشتگان از كنار او گذشت . آن گاه گفت : «پروردگارا ! پاداش اين بنده را به من نشان ده» . خداوند پاداش بنده را به فرشته نشان داد ؛ امّا آن پاداش به نظر فرشته كم آمد .
خداوند بر فرشته وحى فرستاد كه او را همراهى كن . فرشته به صورت انسانى نزد او آمد . مرد عابد از فرشته پرسيد : «كيستى ؟» . گفت : «مردى عبادتْ پيشه ام كه خبر جايگاه و عبادت اين مكان به من رسيد . آمده ام به همراه تو خدا را عبادت كنم» . آن روز را با مرد بنى اسرائيلى سپرى كرد . چون روز ديگر شد، فرشته به وى گفت : «مكان تو پاكيزه است و تنها براى عبادت مناسب است» . مرد عابد گفت : «مكان ما عيبى دارد» . فرشته پرسيد : «آن عيب چيست ؟». گفت : «پروردگار ما چارپايانى ندارد . اگر خداوند، الاغى داشت، در اين مكان آن را مى چرانديم؛ چرا كه اين علف ها تلف مى شود!» . فرشته گفت : «خداوند ، الاغ مى خواهد چه كند ؟». مرد عابد گفت : «اگر خدا الاغى داشت ، اين علفها هرز نمى رفت». آن گاه، خداوند بر فرشته وحى فرستاد كه : همانا او را به اندازه عقلش پاداش مى دهم .

۱۹۸.رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ لَمّا وَصَفوا عِندَهُ رَجُلاً بِحُسنِ عِبادَتِهِ ـ: اُنظُروا إلى عَقلِهِ فَإِنَّما يُجزَى العِبادُ يَومَ القِيامَةِ عَلى قَدرِ عُقولِهِم ^۱ .

۱۹۹.الإمام الباقر عليه السلام :كانَ يَرى موسَى بنُ عِمرانَ عليه السلام رَجُلاً مِن بَني إسرائيلَ يُطَوِّلُ سُجودَهُ ويُطَوِّلُ سُكوتَهُ ، فَلا يَكادُ يَذهَبُ إلى مَوضِعٍ إلاّ وهُوَ مَعَهُ ، فَبَينا هُوَ يَومًا مِنَ الأَيّامِ في بَعضِ حَوائِجِهِ إذ مَرَّ عَلى أرضٍ مُعشِبَةٍ تَزهو وتَهتَزُّ . قالَ : فَتَأَوَّهَ الرَّجُلُ ، فَقالَ لَهُ موسى : عَلى ماذا تَأَوَّهتَ ؟ قالَ : تَمَنَّيتُ أن يَكونَ لِرَبّي حِمارٌ أرعاهُ هاهُنا ، فَأَكَبَّ موسى عليه السلامطَويلاً بِبَصَرِهِ عَلَى الأَرضِ اغتِمامًا بِما سَمِعَ مِنهُ . فَانحَطَّ عَلَيهِ الوَحيُ ، فَقالَ لَهُ : مَا الَّذي أكبَرتَ مِن مَقالَةِ عَبدي ؟! أنَا اُؤاخِذُ عِبادي عَلى قَدرِ ما أعطَيتُهُم مِنَ العَقلِ ^۲ .

۲۰۰.سُلَيمانُ الدَّيلَمِيُّ :قُلتُ لِأَبي عَبدِاللّهِ عليه السلام : فُلانٌ مِن عِبادَتِهِ ودينِهِ وفَضلِهِ [كذا وكذا] ^۳ ، فَقالَ : كَيفَ عَقلُهُ ؟ قُلتُ : لا أدري ، فَقالَ : إنَّ الثَّوابَ عَلى قَدرِ العَقلِ ، إنَّ رَجُلاً مِن بَني إسرائيلَ كانَ يَعبُدُ اللّهَ في جَزيرَةٍ مِن جَزائِرِ البَحرِ خَضراءَ نَضِرَةٍ كَثيرَةِ الشَّجَرِ ظاهِرَةِ الماءِ ، وإنَّ مَلَكًا مِنَ المَلائِكَةِ مَرَّ بِهِ فَقالَ : يا رَبِّ ، أرِني ثَوابَ عَبدِكَ هذا ، فَأَراهُ اللّهُ (تَعالى) ذلِكَ ، فَاستَقَلَّهُ المَلَكُ ، فَأَوحَى اللّهُ (تَعالى) إلَيهِ : أنِ اصحَبهُ ، فَأَتاهُ المَلَكُ في صورَةِ إنسِيٍّ ، فَقالَ لَهُ : مَن أنتَ ؟ قالَ : أنَا رَجُلٌ عابِدٌ ، بَلَغَني مَكانُكَ وعِبادَتُكَ في هذَا المَكانِ فَأَتَيتُكَ لِأَعبُدَ اللّهَ مَعَكَ . فَكانَ مَعَهُ يَومَهُ ذلِكَ ، فَلَمّا أصبَحَ قالَ لَهُ المَلَكُ : إنَّ مَكانَكَ لَنَزِهٌ ، وما يَصلُحُ إلاّ لِلعِبادَةِ ، فَقالَ لَهُ العابِدُ : إنَّ لِمَكانِنا هذا عَيبًا ، فَقالَ لَهُ : وما هُوَ ؟ قالَ : لَيسَ لِرَبِّنا بَهيمَةٌ ، فَلَو كانَ لَهُ حِمارٌ رَعَيناهُ في هذَا المَوضِعِ ، فَإِنَّ هذَا الحَشيشَ يَضيعُ ، فَقالَ لَهُ ( ذلِكَ ) المَلَكُ : وما لِرَبِّكَ حِمارٌ ؟ فَقالَ : لَو كانَ لَهُ حِمارٌ ما كانَ يَضيعُ مِثلُ هذَا الحَشيشِ . فَأَوحَى اللّهُ إلَى المَلَكِ : إنَّما اُثيبُهُ عَلى قَدرِ عَقلِهِ ^۴ .