99
درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی

طول امل انسانِ غافل‌شده از حقیقت‌های انسان‌شناسانه و هستی‌شناسانه مذکور است.

خطر ابتلای به «کوری دل» و «غافل‌شدن» از حقایق از مفاهیم شناختی است که به ‌مثابه بخشی از آثار منفی طول امل، به انسان‌ها هشدار داده شده است. در روایت حضرت علی علیه السلام آمده است: «مَنْ یرْغَبْ فِی الدُّنْیا فَطَالَ فیها أَمَلُهُ أَعْمَی اللَّهُ قَلْبَهُ عَلَی قَدْرِ رَغْبَتِهِ فیها»؛ «هر که راغب دنیا شده و آرزویش در آن به افراط کشانده شود، خداوند به اندازه رغبت او به دنیا دلش را کور می‌کند» (ابن‌شعبه حرانی، ۱۴۰۴: ۳۵)؛ و در روایت دیگری از آن حضرت نقل شده است که: «عِبَادَ اللَّهِ أَنَّ الْأَمَلَ... یحُثُّ عَلَی الْغَفْلَةِ... فَاکذِبُوا الْأَمَلَ»؛ «بندگان خدا، حتماً آرزو انسان را به غفلت می‌کشاند، پس آرزو را دروغ بشمارید» (همان: ۱۴۹).

نادیده‌گرفتن حقایق، خود مستلزم پیامدهای عاطفی و شناختی دیگر است که آنها را تحت عنوان‌های «فریب‌خوردگی» و «حسرت‌زایی» و «کم‌رضامندی» بررسی می‌کنیم.

الف. فریب‌خوردگی

وقتی فرد از حقایق هستی و انسانی مرتباً غافل می‌شود و به آنها بی‌توجهی می‌کند، عملاً به دنیایی دل می‌بندد که وجود خارجی ندارد و با دستان خود، خود را به فریب می‌کشاند. «فریب‌خوردگی» پیامدی عاطفی‌شناختی است که افراد به ‌سبب نادیده‌گرفتن حقایق بدان مبتلا خواهند شد. در روایات منسوب به حضرت علی علیه السلام شاهد تعابیری چون «الْأَمَانِی تَخْدَعُ»؛ «آرزوها


درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
98

«از‌ بین ‌رفتن عقل»۱ و «به سهو کشانده‌شدن عقل»۲ و «قرارگرفتن در زمره انسان‌های احمق»۳ دیگر تعابیری است که درباره آسیب مذکور در روایات به‌ کار رفته است.

از این‌رو پیامدهای طول امل از نگاه منابع اسلامی را می‌توان تحت عنوان پیامدهای شناختی طول امل واکاوی کرد که البته به تبعِ پیامدهای شناختی می‌توان پیامدهای رفتاری و عاطفی را نیز استنباط کرد.

۱. ۲. ۱. نادیده‌گرفتن حقایق

اولین پیامد شناختی طول امل «نادیده‌گرفتن حقایق» است. منظور از «حقایق» در اینجا حقیقت‌های مربوط به انسان، رغبت‌ها، دنیای مادی، و اهداف زندگی او است. آیا آدمی به تمام آنچه آرزوی آن را دارد دست خواهد یافت؟ آیا آدمی ظرفیت تحقق همه امیال و رغبت‌ها را دارد؟ آیا تمام رغبت‌ها و امیالی که انسان‌ها مدام آرزوی آن را در ذهن می‌پرورانند تحقق‌پذیرند؟ آیا محدودیت‌های مکانی و زمانیِ دنیای مادی اجازه دست‌یابی به تمام آمال را خواهد داد؟ آیا ظرفیت وجودِ آدمی در همین دنیای مادی خلاصه می‌شود و باید صرفاً موضوعات این دنیا را آرزو کند؟ و آیا اساساً آرزوهای مادی آسیبی به بُعد روحانی او نخواهد زد؟ انسانِ مبتلا به

1.. «عن امیر المؤمنین علیه السلام: اعْلَمُوا عِبَادَ اللَّهِ أَنَّ الْأَمَلَ یذْهِبُ الْعَقْلَ» (ابن‌شعبه حرانی، ۱۴۰۴: ۱۴۹).

2.. «عن امیر المومنین علیه السلام: الأمل یسهی العقل» (نهج‌البلاغه، ص۷۳۷).

3.. «قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: یا بُنَی إِیاک وَالِاتِّکالَ عَلَی الْأَمَانِی فَإِنَّهَا بَضَائِعُ النَّوْکی» (صدوق، ۱۴۱۳: ۴/۳۸۶).

  • نام منبع :
    درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    حمید رفیعی هنر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 230
صفحه از 157
پرینت  ارسال به