97
درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی

روان است و از مرحله نادیده‌گرفتن حقایق آغاز شده، از فراموشی عمل عبور کرده و به انکار قطعیات منجر می‌شود. نمودار (۳ ـ ۱) پیوستار مذکور به همراه پیامدهای متفرع آن را نشان می‌دهد.

نمودار (۳ ـ ۱): پیوستار پیامدهای شناختی طول امل و پیامدهای متفرع آن

۱. ۲. آسیبِ شناختی: اصلی‌ترین پیامد طول امل

مفهومی که با تعابیر مختلف در چند جای این کتاب تکرار شده این است که «آسیبِ شناختی» واردشده بر عقل را باید اصلی‌ترین پیامد سوء طول امل دانست. گویی از نگاه روان‌شناسی اسلامی امیال و آرزوها که از سازه‌های عاطفی به‌ شمار می‌آیند، در موقعیت‌هایی می‌توانند بُعد شناختیِ افراد را مختل کنند و به آن آسیب بزنند؛ و آن هنگامی است که آمال و آرزوها در حال توسعه‌یافتن و خارج‌شدن از حد اعتدال و در حال به افراط کشانده‌شدن باشند. شاید روشن‌ترین تعبیر در روایات در این باره روایت امام کاظم علیه السلام خطاب به هشام بن حکم باشد که فرمود: «یا هِشَامُ! مَنْ سَلَّطَ ثَلَاثاً عَلَی ثَلَاثٍ فَکأَنَّمَا أَعَانَ عَلَی هَدْمِ عَقْلِهِ مَنْ أَظْلَمَ نُورَ تَفَکرِهِ بِطُولِ أَمَلِه...»؛ «ای هشام! هر کس سه چیز را بر سه چیز مسلط کند، گویی بر نابودی عقل همت گمارده است. (اول آنکه) هر کس نور تفکر را به ‌واسطه طول امل به خاموشی بکشاند» (کلینی، ۱۳۸۸: ۱/۱۷).


درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
96

یکسانی ندارند. مثلاً برخی همچون «هدم عقل» پیامد شناختی است و برخی دیگر همچون «حسرت» و «سوء عمل» پیامدهای عاطفی و رفتاری هستند. از سوی دیگر، این پیامدها در یک وِزان نیستند. برخی کم‌آسیب‌تر و برخی ویرانگرترند. برای مثال «اِهمال» و سستی‌کردن در اعمال که بعداً بحث آن خواهد آمد، یکی از پیامدهای طول امل است، در حالی‌ که «قساوت قلب» و «شقاوت» و سیه‌روزی افراد نیز از پیامدهای آن به ‌شمار می‌آید.

شاید در نگاه اول نتوان فهمید که چگونه به افراط کشانده‌شدن آرزوها منجر به چنین پیامدهای خفیف و شدید روانی می‌شود. در این باره تبیین‌های مختلفی می‌توان عرضه کرد. اما به‌ نظر می‌رسد عرضه تبیین مناسب‌تر وقتی ممکن است که همه پیامدهای طول امل در منابع اسلامی استخراج شوند، و بعد با نگاهی جامع ارتباط پیامدهای مذکور کشف شود.

با توجه به انواع پیامدهایی که توضیح آنها در پی می‌آید، آسیبِ شناختی اصلی‌ترین پیامد طول امل محسوب می‌شود که بُن‌مایه تمام پیامدهای دیگر است و به سه شاخه «نادیده‌گرفتن حقایق» و «فراموشی عملِ معطوف به هدف» و «انکار قطعیات» تقسیم شده است. حال از سویی هر کدام از شاخه‌های سه‌گانه مذکور خود، پیامدهای شناختی و رفتاری و عاطفی خاص‌تری دارند که مترتب بر هر یک از آنها است. از سوی دیگر، هر کدام از پیامدهای سه‌گانه در پیوستاری از خفیف به شدید قرار می‌گیرند، به‌گونه‌ای که هر یک، زمینه شکل‌گیری دیگری را فراهم می‌کند. بنابراین، پیامدهای طول امل را باید در پیوستاری تبیین کرد که درون‌مایه آن، آسیب‌های واردشده بر سازه شناختی

  • نام منبع :
    درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    حمید رفیعی هنر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 820
صفحه از 157
پرینت  ارسال به