۳. ۲. توضیح اجمالی مدل
بر اساس مدل پیشنهادی عملکرد سازه امل، ابتدا میلی خوشایند به آینده، که خاستگاه یا هسته اصلی «امل» است، در روان آدمی فعال می‌شود. سیستم روانی افراد بر اساس مباحث پیشین به دو خرده‌سیستم رویکردی (در صورت فعالبودن عقل) و خرده‌سیستم اجتنابی (در صورت فعالبودن جهل) مجهز است. بسته به اینکه در روان آدمی کدام خرده‌سیستم فعال باشد، خروجی آن متفاوت خواهد بود. این روند در قالب سه متغیر تبیینی به‌اجمال توضیح داده می‌شود:
۱. بسط امل
در سیستم رویکردی قوه «عقل» فعال است و بر اساس تحلیل‌های شناختی‌اش، «میل خوشایندِ» برانگیخته‌شده را بررسی میکند. حال اگر عقل میل مذکور را در راستای «هدف متعالی» انسان (کمال الهی) تشخیص دهد، موقعیت «بسط» و گسترش آن را فراهم میکند (نک.: شکل ۲ ـ ۲).
۲. قصر امل
اگر قوه عقل میل خوشایند آینده‌محور را در «تعارض» با هدف متعالی بیابد، سیستم روانی فرد سازوکارهای تعدیلِ میل مذکور را به راه می‌اندازد و به «قصر امل» روی می‌آورد و عملاً میلِ فعال‌شده با شدت سابق گسترش نمی‌یابد، بلکه تعدیل خواهد شد. در تأیید این برداشت به روایت منقول از حضرت علی علیه السلام در غرر الحکم نیز می‌توان اشاره کرد که فرمود: «الْعَاقِلُ یجْتَهِدُ فِی عَمَلِهِ وَ یقَصِّرُ مِنْ أَمَلِهِ» (تمیمی آمدی، ۱۳۶۶: ۵۳، ح۴۶۶).
