85
درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی

رجا همراه شده است،۱ گویا دست‌يابی به امر خوشایندِ مد نظر ممکن بوده و فرد باید برای دست‌یافتن به آن تلاش کند (همان‌طور که مفهوم «رجا» اقتضا می‌کند). نکته دیگر اینکه چنانچه «امل» قابلیت این را داشته باشد که با عمل صالح همراه شود (حتی اگر فرد عمل صالحی انجام ندهد۲)، نشانگر آن خواهد بود که این امیال در راستای هدف متعالی انسان قرار گرفته‌ است. این مفهوم را می‌توان از روایات برداشت کرد. امام صادق علیه السلام فرمودند: «إِذَا تَوَجَّهْتَ إِلَی مِنًی فَقُلِ اللَّهُمَّ إِیاک أَرْجُو وَ إِیاک أَدْعُو فَبَلِّغْنِی أَمَلِی وَ أَصْلِحْ لِی عَمَلِی»؛ «هنگامی که قصد سرزمین مِنا کردی بگو خدایا فقط به تو امید دارم و فقط تو را می‌خوانم، پس مرا به آرزویم برسان و عملم را اصلاح فرما!» (کلینی، ۱۳۸۸: ۴/۴۶۰). در این روایت به «امل» نگاه رویکردی شده است و قابلیت همراه‌شدن با عمل صالح را دارد. در تأیید این مطلب به روایت غُرری ذیل نیز می‌توان اشاره کرد که فرمود: «مَن حَسُنَ عَمَلَهُ بَلَغَ مِنَ اللهِ أمَلَه»؛ «هر که عملش نیکو باشد، خداوند او را به آرزویش می‌رساند» (تمیمی آمدی، ۱۳۶۶: ۱۵۳، ح۲۸۵۹)؛ یا این روایت که فرمود: «جَمیلُ النیّةِ سَببٌ لِبُلُوغِ الاُمنیَّهِ»؛ «نیت زیبا سبب رسیدن به آرزوها است» (همان: ۹۲، ح۱۵۹۹).

1.. «یا أَمَلِی یا رَجَائِی یا خَیرَ مُسْتَغَاثٍ یا أَجْوَدَ الْمُعْطِینَ یا مَنْ سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَضَبَهُ یا سَیدِی وَ مَوْلَای وَ ثِقَتِی وَ رَجَائِی وَ مُعْتَمَدِی وَ یا ذُخْرِی وَ ظَهْرِی وَ عُدَّتِی وَ غَایةَ أَمَلِی وَ رَغْبَتِی» (طوسی، ۱۴۱۱: ۲/۶۹۵).

2.. «اللَّهُمَّ إِنَّ الشَّقِی مَنْ قَنَطَ وَ أَمَامَهُ التَّوْبَةُ وَ وَرَاءَهُ الرَّحْمَةُ وَ إِنْ کنْتُ ضَعِیفَ الْعَمَلِ فَإِنِّی فِی رَحْمَتِک قَوِی الْأَمَلِ، فَهَبْ لِی ضَعْفَ عَمَلِی لِقُوَّةِ أَمَلِی» (مشهدی، ۱۴۱۹، زیارت ۹، ص۵۱۲).


درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
84

به‌ عبارت دیگر، وقتی برای فرد «حلّیت» یا «حرمت» دست‌یابی به امری که متعلَّق علاقه او است اهمیتی نداشته باشد،۱ در واقع از طریق رضایت الهی خارج می‌شود و از این پس آمال و آرزوهایش مذموم می‌شود و اینجا است که چنین امیالی تحت سیطره و ولایت شیطان قرار می‌گیرد. این موضوع را می‌توان از روایت امام باقر علیه السلام برداشت کرد: «إِذَا اسْتَحَقَّتْ وَلَایةُ اللَّهِ وَالسَّعَادَةُ جَاءَ الْأَجَلُ بَینَ الْعَینَینِ وَ ذَهَبَ الْأَمَلُ وَرَاءَ الظَّهْرِ وَ إِذَا اسْتَحَقَّتْ وَلَایةُ الشَّیطَانِ وَالشَّقَاوَةُ جَاءَ الْأَمَلُ بَینَ الْعَینَینِ وَ ذَهَبَ الْأَجَلُ وَرَاءَ الظَّهْر»؛۲ «هنگامی که (انسان) مستحق ولایت الهی و سعادت شود مرگ در جلوی چشمانش می‌آید و آرزو در پشت سرش قرار می‌گیرد و هنگامی که مستحق ولایت شیطان و شقاوت شود، آرزو در جلوی چشمانش قرار می‌گیرد و (یاد) مرگ به پشت سرش می‌رود». بنابراین، به میزان بهره‌مندی و استفاده فرد از عقل، آرزوهای او نیز در راستای هدف متعالی انسان قرار می‌گیرد.

ب.۱. همراهی «امل» و «رجا» در نگاه رویکردی

نکته توجه‌برانگیز این است که در روایاتِ رویکردی معمولاً «امل» با مفهوم

1.. «أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَصْبَهَانِی عَنْ سُلَیمَانَ بْنِ دَاوُدَ الْمِنْقَرِی عَنِ الْفُضَیلِ بْنِ عِیاضٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَتَدْرِی مَنِ الشَّحِیحُ فَقُلْتُ هُوَ الْبَخِیلُ فَقَالَ الشَّحِیحُ أَشَدُّ مِنَ الْبَخِیلِ إِنَّ الْبَخِیلَ یبْخَلُ بِمَا فِی یدَیهِ وَ إِنَّ الشَّحِیحَ یشُحُّ بِمَا فِی أَیدِی النَّاسِ وَ عَلَی مَا فِی یدَیهِ حَتَّی لَا یرَی فِی أَیدِی النَّاسِ شَیئاً إِلَّا تَمَنَّی أَنْ یکونَ لَهُ بِالْحِلِّ وَالْحَرَامِ وَ لَا یشْبَعُ وَ لَا یقْنَعُ بِمَا رَزَقَهُ اللَّهُ تَعَالَی» (صدوق، ۱۴۰۳: ۲۴۵).

2.. «مُحَمَّدُ بْنُ یحْیی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِی بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ مُسْکانَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ أَبِی یزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی شَیبَةَ الزُّهْرِی عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله إِذَا اسْتَحَقَّتْ ... الخ» (کلینی، ۱۳۸۸: ۳/۲۵۰).

  • نام منبع :
    درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    حمید رفیعی هنر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 214
صفحه از 157
پرینت  ارسال به