83
درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی

این است که موضوعی را که آرزوی آن را دارد، مشمول رضایت الهی شود. امام صادق علیه السلام در روایتی از رسول خدا صلی الله علیه و اله فرمودند: «مَنْ تَمَنَّی شَیئاً وَ هُوَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رِضًی لَمْ یخْرُجْ مِنَ الدُّنْیا حَتَّی یعْطَاه»؛۱ هر کس چیزی را آرزو کند، در حالی ‌که خدای متعال از آن رضایت داشته باشد، از دنیا نمی‌رود مگر اینکه آن چیز به او عطا می‌شود».

پس نگاه رویکردی به امل و تفسیر نیکو از آن هنگامی معنا می‌یابد که میل خوشایندِ فرد، مطابق رضایت الهی و در راستای هدف متعالی (کمال الهی) انسان قرار گیرد. اینجا است که فرد امیال خوش خود را در جوار رحمت الهی جست‌وجو می‌کند۲ و خدای متعال و رحمت‌های بی‌کران۳ و بی‌دریغ او را آرزو می‌کند.۴

1.. «حَدَّثَنَا الْحُسَینُ [الْحَسَنُ] بْنُ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِی عَنِ الْحُسَینِ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَینُ بْنُ إِسْحَاقَ التَّاجِرُ عَنْ عَلِی بْنِ مَهْزِیارَ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیوبَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبِی زِیادٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله الخ» ‌(صدوق، ۱۴۰۰: ۵۷۸).

2.. «عَلِی بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیرٍ عَنْ مُعَاوِیةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا تَوَجَّهْتَ إِلَی مِنًی فَقُلِ ـ اللَّهُمَّ إِیاک أَرْجُو وَ إِیاک أَدْعُو فَبَلِّغْنِی أَمَلِی وَ أَصْلِحْ لِی عَمَلِی» (کلینی، ۱۳۸۸: ۴/۴۶۰).

3.. «عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ غَالِبٍ عَمَّنْ ذَکرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْحَجُّ وَالْعُمْرَةُ سُوقَانِ مِنْ أَسْوَاقِ الْآخِرَةِ وَ الْعَامِلُ بِهِمَا فِی ... جِوَارِ اللَّهِ إِنْ أَدْرَک مَا یأْمُلُ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ إِنْ قَصُرَ بِهِ أَجَلُهُ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ» (کلینی، ۱۳۸۸: ۴/۲۶۱).

4.. «مُحَمَّدُ بْنُ یحْیی وَ غَیرُهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَینِ جَمِیعاً عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ عَنْ غَسَّانَ الْبَصْرِی عَنْ مُعَاوِیةَ بْنِ وَهْبٍ وَ عَلِی بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ مُعَاوِیةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ: اسْتَأْذَنْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقِیلَ لِی ادْخُل ... وَ هُوَ ینَاجِی رَبَّهُ وَ یقُول ... اغْفِرْ لِی وَ لِإِخْوَانِی و لِزُوَّارِ قَبْرِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَینِ علیه السلام الَّذِینَ أَنْفَقُوا أَمْوَالَهُمْ وَ أَشْخَصُوا أَبْدَانَهُمْ رَغْبَةً فِی بِرِّنَا وَ رَجَاءً لِمَا عِنْدَک فِی صِلَتِنَا وَ سُرُورا ... أَعْطِهِمْ أَفْضَلَ مَا أَمَّلُوا مِنْک فِی غُرْبَتِهِمْ عَنْ أَوْطَانِهِم» (کلینی، ۱۳۸۸: ۴/۵۸۰).


درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
82

«جهت‌دهی»، یا «تعدیل» این میل است. این هدف با نیرویی به نام «عقل» ممکن خواهد بود. بنابراین، عقل را باید ملاک نگاه رویکردی به امل دانست.

بر اساس منابع اسلامی، رغبت‌ها و گرایش‌های فرد عاقل در مسیر اُخروی است۱ و این حقیقت را درک می‌کند که دست‌یابی به امر خوشایند در آینده چه دنیوی باشد و چه اخروی، نیازمند کوشش است؛۲ البته خواسته‌های دنیویِ او هم بر اساس علم و حکمت است.۳ واقعیت هستی نیز این است که آرزوهایی که بر پایه عقل به‌‌ مثابه «قوه شناختی ـ بازدارنده»۴ شکل گرفته باشند، به دلیل ویژگی‌های متعالی عقل به افراط کشانده نشده یا به امور پست دنیوی مبتلا نگشته است، در نتیجه آموزه‌های دینی آنها را مذمّت نمی‌کنند.

بنابراین، باید امل را در سیستم روانی افراد عاقل، «خیال مهاریافته» تلقی کرد که امیال و گرایش‌های لذت‌بخشِ فرد در مسیر معینی نظم داده می‌شوند. این مسیر معین همان کمال الهی است که از جانب خدای متعال برای انسان‌ها رقم خورده است و علامتِ در مسیر متعالی بودنِ امل انسان

1.. «یا هِشَامُ إِنَّ الْعُقَلَاءَ زَهِدُوا فِی الدُّنْیا وَ رَغِبُوا فِی الْآخِرَة» (کلینی، ۱۳۸۸: ۱/۱۸).

2.. «إِنَّ الْعَاقِلَ نَظَرَ إِلَی الدُّنْیا وَ إِلَی أَهْلِهَا فَعَلِمَ أَنَّهَا لَا تُنَالُ إِلَّا بِالْمَشَقَّةِ وَ نَظَرَ إِلَی الْآخِرَةِ فَعَلِمَ أَنَّهَا لَا تُنَالُ إِلَّا بِالْمَشَقَّةِ» (کلینی، ۱۳۸۸: ۱/۱۷).

3.. «إِنَّ الْعَاقِلَ رَضِی بِالدُّونِ مِنَ الدُّنْیا مَعَ الْحِکمَةِ وَ لَمْ یرْضَ بِالدُّونِ مِنَ الْحِکمَةِ مَعَ الدُّنْیا» (کلینی، ۱۳۸۸: ۱/۱۸).

4.. برای تبیین پذیرفته‌شده از مفهوم عقل در منابع اسلامی، نک.: پسندیده، ۱۳۸۸؛ رفیعی هنر، ۱۳۹۰.

  • نام منبع :
    درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    حمید رفیعی هنر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 971
صفحه از 157
پرینت  ارسال به