71
درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی

تحقق آن در بیرون مشاهده کند و مقدمات دست‌یابی به هدف به ‌قدری نزدیک باشد که در فرد حالت طمع شکل گرفته باشد، در صورت شکل‌گیری مانعی در رسیدن به آن، فرد دچار یأس خواهد شد. حال اگر فرد بعد از طی مراحل قبل (تجربه «خیبه» و «یأس») برای دست‌یابی به موضوع خوشایند کوشیده باشد و در واقع وارد میدان «رجا» شده باشد، اما باز هم از دست‌یافتن به آن محروم شود، دچار حالت «قنوط» می‌شود که شاید بتوان در ادبیات روان‌شناختی آن را «درماندگی» نامید.

بر اساس تحلیل مذکور و با توجه به شکل (۲ ـ ۱) در نحوه ارتباط مفاهیم سه‌گانه، درماندگی (قنوط) شدیدترین حالت سرخوردگی است که فرد بعد از تجربه «خیبه» و «یأس» دچار آن می‌شود. بنابراین، این احتمال وجود دارد که فردی که از ابتدا موقعیت شکل‌گیری «رجا» برایش فراهم شده باشد، بسته به ‌نوع شکستی که طی مسیر دست‌یابی به هدف برایش رخ می‌دهد، برای او به‌ترتیب حالات سرخوردگی (خیبه) و ناامیدی (یأس) و درماندگی (قنوط) ایجاد شود. این برداشت بر اساس هفت دسته روایتی است که قبلاً بدان اشاره شد. بر اساس این روایات، هر سه حالت «خیبه»، «یأس» و «قنوط» به «رجا» نسبت داده شده، و در عین ‌حال که دو حالت «یأس» و «خیبه» به «طمع»، و حالت «خیبه» به «امل» نیز منتسب شده است.

۱. ۲. ۴. ویژگی‌های تبیینی امل در روایات

بررسی ویژگی‌هایی که در تبیین مفهوم «امل» در روایات اسلامی ذکر شده، یاری‌کننده بازشناسی مفهوم «امل» خواهد بود. در این زمینه نکات ذیل را می‌توان از روایات استفاده کرد:


درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
70

نسبت‌دادن سه مفهوم «خیبه»، «یأس» و «قنوط» به «رجا» صحیح خواهد بود و همچنین نسبت‌دادن دو مفهوم «خیبه» و «یأس» نیز به «طمع» دور از انتظار نخواهد بود و انتساب مفهوم «خیبه» به «امل» هم مطابق برداشت لغویان خواهد بود. چگونگی ارتباط مفاهیم مذکور در شکل (۲ ـ ۱) نمایش داده شده است.

شکل (۲ ـ ۱): کیفیت ارتباط مفاهیم سه‌گانه «رجا»، «طمع»، «امل» و مفاهیم متضاد آنها در روایات

با توجه به رابطه سه مفهوم «امل»، «طمع» و «رجا»، و متقابلاً مفاهیم «خیبه»، «یأس» و «قنوط» می‌توان گفت وقتی فرد در دلِ خود میل دست‌یابی به امر خوشایند دست‌نایافتنی و بعید را دارد (امل)، اگر متوجه شود که دست‌یافتن به آن ناممکن است، به «خیبه» دچار می‌شود که شاید در نگاه روان‌شناختی بتوان آن ‌را «سرخوردگی» نامید. اما اگر نشانه‌هایی از

  • نام منبع :
    درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    حمید رفیعی هنر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 858
صفحه از 157
پرینت  ارسال به