47
درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی

اِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام خَطَبَ النَّاسَ بِالْمَدِینَةِ... فَقَال... رُبَّ طَمَعٍ خَائِبٍ وَ أَمَلٍ کاذِبٍ وَ رَجَاءٍ یؤَدِّی إِلَی الْحِرْمَان؛

۰.حضرت علی علیه السلام فرمودند بسا طمعی که سرخورده‌کننده است و آرزویی که دروغ‌گوینده، و امیدی که منجر به محرومیت می‌شود (همان: ۸/۱۸).

در روایت فوق نیز «امل» مفهومی جدا از «رجا» و حتی جدا از «طمع» تلقی شده است.

قَالَ إِنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حَدَّثَنِی أَنَّهُ قَرَأَ فِی بَعْضِ الْکتُبِ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَک وَ تَعَالَی یقُول... لَأَقْطَعَنَّ أَمَلَ کلِّ مُؤَمِّلٍ [مِنَ النَّاسِ] غَیرِی بِالْیأْسِ... أَ یؤَمِّلُ غَیرِی فِی الشَّدَائِدِ وَالشَّدَائِدُ بِیدِی وَ یرْجُو غَیرِی وَ یقْرَعُ بِالْفِکرِ بَابَ غَیرِی... فَمَنْ ذَا الَّذِی أَمَّلَنِی لِنَوَائِبِهِ فَقَطَعْتُهُ دونها وَ مَنْ ذَا الَّذِی رَجَانِی لِعَظِیمَةٍ فَقَطَعْتُ رَجَاءَهُ مِنِّی؛

۰.امام صادق علیه السلام فرمود خدای تبارک و تعالی می‌فرماید: حتماً هر آینه آرزوی هر آرزوکننده‌ای را که غیر مرا آرزو کرده است به ‌واسطه یأس قطع خواهم کرد... آیا در حالی ‌که (حل) سختی‌ها به ‌دست من است، غیر مرا آرزو می‌کند و امید به غیر من داشته و در خیال خویش درِ خانه غیر مرا می‌کوبد... چه کسی برای سختی‌هایش مرا آرزو کرد و من آرزوی او را قطع کردم و چه کسی به‌ خاطر امر بزرگی به من امیدوار شد و من امیدش را از خودم قطع کردم؟ (همان: ۲/۶۳).‌


درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
46

اساس معیار درجه‌بندی مذکور درجه «الف» را دارند و شامل چهارده عنوان کتاب هستند. دیگر کتب روایی بر اساس معیار مذکور در درجه «ب» با رتبه‌های یک تا سه قرار دارند و شامل بیست عنوان کتاب است. البته محقق گاه برای تأیید برداشت خود از روایات منقول در کتب درجه «ج» نیز استفاده کرده است.

در جست‌وجوی مشتقات اسمی و فعلی واژه «امل» و «امنیه» در کتب مذکور، متوجه همراهی این مشتقات با مفهوم «رجا» می‌شویم که گاه از هم‌معنایی دو مفهوم مذکور حکایت می‌کند و گاهی هم نشان از تفاوت معنایی دارد. برای تبیین این ناهمخوانی اولیه رابطه «امل» و «رجا» را بررسی می‌کنیم.

۱. ۲. ۱. رابطه امل و رجا در روایات

از کتب کلینی و صدوق مجموعاً به چهارده روایت دست یافته‌ایم که در آنها دو مفهوم «امل» و «رجا» همراه هم به ‌کار رفته‌اند. ابتدا به چند نمونه از آنها اشاره می‌کنیم:

سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یقُولُ: مَنْ تَعَلَّقَ قَلْبُهُ بِالدُّنْیا تَعَلَّقَ قَلْبُهُ بِثَلَاثِ خِصَالٍ هَمٍّ لَا یفْنَی وَ أَمَلٍ لَا یدْرَک وَ رَجَاءٍ لَا ینَالُ؛

۰.امام صادق علیه السلام فرمود هر کس دلبسته دنیا شود، دل او وابسته به سه خصلت می‌‌شود: همّی ازبین‌نرفتنی، آرزویی درک‌نشدنی، و امیدی دست‌نایافتنی (کلینی، ۱۳۸۸: ۲/۳۱۵).

در این روایت، امل خصلتی متفاوت با رجا دانسته شده است.

  • نام منبع :
    درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    حمید رفیعی هنر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 883
صفحه از 157
پرینت  ارسال به