43
درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی

و فریب۱ و کذب۲ به‌ کار رفته و حتی در سه آیه از آیات مذکور ایجاد آرزوها در دل آدمی از تصرفات و افعال شیطان۳ به ‌شمار آمده است. این آیات نشانگر آن است که در تقابل امور دنیوی و اخروی، آرزوکردن امور دنیوی آنها را از مصادیق آرزوهای مذموم قرار خواهد داد.

فقط در دو آیه واژه «امل» و «تمنّی» در مفهومی نیکو یا غیرنکوهیده استعمال شده است که توضیح آنها در ادامه می‌آید:

۱. «(وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِک مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِی إِلَّا إِذا تَمَنَّی أَلْقَی الشَّیطانُ فِی أُمْنِیتِهِ)؛ هیچ پیامبری را پیش از تو نفرستادیم مگر اینکه هر گاه آرزو می‌کرد (و طرحی برای پیشبرد اهداف الاهی خود می‌ریخت)، شیطان القائاتی در آن می‌کرد؛ اما خداوند القائات شیطان را از میان می‌برد، سپس آیات خود را استحکام می‌بخشید؛ و خداوند علیم و حکیم است» (حج: ۵۲). از این آیه استفاده می‌شود که اصل تصور وجود متعلَّق علاقه (تمنّی) در افراد، نکوهیده نیست؛ چراکه این کار به پیامبران نسبت داده شده است.

۲. «(الْمالُ وَالْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَالْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیرٌ عِنْدَ رَبِّک ثَواباً وَ خَیرٌ أَمَلاً)؛ مال و فرزند، زینت زندگی دنیا است؛ و باقیات صالحات

1.. (ینادُونَهُمْ أَ لَمْ نَکنْ مَعَکمْ قالُوا بَلی وَ لکنَّکمْ فَتَنْتُمْ أَنْفُسَکمْ وَ تَرَبَّصْتُمْ وَارْتَبْتُمْ وَ غَرَّتْکمُ الْأَمانِی حَتَّی جاءَ أَمْرُ اللَّهِ وَ غَرَّکمْ بِاللَّهِ الْغَرُور) (حدید: ۱۴)؛ (ذَرْهُمْ یأْکلُوا وَ یتَمَتَّعُوا وَ یلْهِهِمُ الْأَمَلُ فَسَوْفَ یعْلَمُونَ) (حجر: ۳).

2.. نک.: طباطبایی، ۱۳۹۴: ۱/۲۱۵، ذیل تفسیر آیه ۷۸ سوره بقره: (وَ مِنْهُمْ أُمِّیونَ لَا یعْلَمُونَ الْکتَابَ إِلَّا أَمَانی‌َّ وَ إِنْ هُمْ إِلَّا یظُنُّون).

3.. (وَ لَأُضِلَّنَّهُمْ وَ لَأُمَنِّینَّهُمْ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَیبَتِّکنَّ آذانَ الْأَنْعامِ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَیغَیرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ وَ مَنْ یتَّخِذِ الشَّیطانَ وَلِیا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْراناً مُبیناً یعِدُهُمْ وَ یمَنِّیهِمْ وَ ما یعِدُهُمُ الشَّیطانُ إِلاَّ غُرُورا) (نساء: ۱۱۹ و ۱۲۰)؛ (وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِک مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِی إِلاَّ إِذا تَمَنَّی أَلْقَی الشَّیطانُ فی أُمْنِیتِهِ فَینْسَخُ اللَّهُ ما یلْقِی الشَّیطانُ ثُمَّ یحْکمُ اللَّهُ آیاتِهِ وَاللَّهُ عَلیمٌ حَکیمٌ) (حج: ۵۲).


درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
42

صورت فعلی (أملی۱) به ‌کار رفته است.۲ مشتقات «مُنیه» و «أمنیه» نیز در قرآن کریم شانزده ‌بار به ‌صورت اسمی (اُمنیّه،۳ أمانیّ،۴ الأمانیّ۵) و فعلی (أمنّی، یمنّی، تمنّی، یتمنّی)۶ تکرار شده است. از سوی دیگر، حرف مشبّهه بالفعل «لَیتَ» (ای کاش!) نیز چهارده ‌بار، با ضمایر مختلف (لیتَ، لیتَنی، لیتَهَا، و لَیتَنا)۷ در قرآن ذکر شده که بیشتر این آیات درباره آرزوی «رخداد حوادث گذشته به‌ گونه‌ای دیگر» به‌ کار رفته است.

با دقت در تمام آیات مذکور درمی‌یابیم که ماهیت امل، خنثا است و بنا بر معیارهایی گاه نیکو، و گاه نکوهیده تلقی شده است. البته مفهوم «امل» و «امانیّ» در آیات قرآن بیشتر در مضامین نکوهیده‌ای چون آرزوی امور ناشدنی۸

1.. (إِنَّ الَّذینَ ارْتَدُّوا عَلی أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَینَ لَهُمُ الْهُدَی الشَّیطانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَ أَمْلی لَهُم) (محمد: ۲۵).

2.. البته واژه «أمل» به ‌صورت فعلی به معنای مهلت‌دادن نیز سه بار در قرآن کریم تکرار شده است (نک.: اعراف: ۱۸۳؛ قلم: ۴۵؛ حج: ۴۸).

3.. (وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِک مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِی إِلاَّ إِذا تَمَنَّی أَلْقَی الشَّیطانُ فی أُمْنِیتِهِ فَینْسَخُ اللَّهُ ما یلْقِی الشَّیطانُ ثُمَّ یحْکمُ اللَّهُ آیاتِهِ وَاللَّهُ عَلیمٌ حَکیمٌ) (حج: ۵۲).

4.. (وَ مِنْهُمْ أُمِّیونَ لا یعْلَمُونَ الْکتابَ إِلاَّ أَمانِی وَ إِنْ هُمْ إِلاَّ یظُنُّون) (بقره: ۷۸؛ بقره: ۱۱۱؛ نساء: ۱۲۳).

5.. (ینادُونَهُمْ أَلَمْ نَکنْ مَعَکمْ قالُوا بَلی وَ لکنَّکمْ فَتَنْتُمْ أَنْفُسَکمْ وَ تَرَبَّصْتُمْ وَارْتَبْتُمْ وَ غَرَّتْکمُ الْأَمانِی حَتَّی جاءَ أَمْرُ اللَّهِ وَ غَرَّکمْ بِاللَّهِ الْغَرُور) (حدید: ۱۴).

6.. نک.: نساء: ۳۲، ۱۱۹، ۱۲۰؛ واقعه: ۵۸؛ بقره: ۹۴، ۹۵؛ جمعه: ۶، ۷؛ آل عمران: ۱۴۳؛ حج: ۵۲؛ نجم: ۴.

7.. برای نمونه نک.: قصص: ۷۹؛ فجر: ۲۴؛ حاقه: ۲۷؛ احزاب: ۶۶.

8.. (وَ لا تَتَمَنَّوْا ما فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ بَعْضَکمْ عَلی بَعْضٍ لِلرِّجالِ نَصیبٌ مِمَّا اکتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصیبٌ مِمَّا اکتَسَبْنَ) (نساء: ۳۲)؛ (وَ قالُوا لَنْ یدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلاَّ مَنْ کانَ هُوداً أَوْ نَصاری تِلْک أَمانِیهُمْ قُلْ هاتُوا بُرْهانَکمْ إِنْ کنْتُمْ صادِقینَ) (بقره: ۱۱۱).

  • نام منبع :
    درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    حمید رفیعی هنر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 987
صفحه از 157
پرینت  ارسال به