37
درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی

مخصوص به معدوم دانسته‌اند.۱ بنابراین، به نظر می‌رسد با سه نگاه رفتاری (کلامی)، عاطفی، و شناختی این مفهوم بررسی شده است و برای هر سه نگاه مذکور می‌توان قائل پیدا کرد.

در نگاه رفتاری‌کلامی، زُهری «تمنّی» را نوعی گفت‌وگوی درونی با خود در زمینه امور شدنی و نشدنی می‌داند.۲ طریحی آن را کلامی تلقی کرده است که گوینده آن را برای امرِ نشدنی به کار می‌برد.۳

در نگاه عاطفی، ابن‌اثیر «تمنّی» را میل به حاصل‌شدن متعلَّق علاقه۴ و ابن‌فارس آن را «آرزویی که فرد آن را مد نظر خود قرار داده است»۵ تلقی می‌کند.

اما راغب نگاه شناختی به مفهوم مذکور دارد. او معتقد است «تمنّی» یعنی در نظر گرفتن چیزی در نفس و تصورکردن آن و امنیه صورت خیالی حاصله در نفس به‌ واسطه تمنّای آن چیز است، که گاه تخمینی و ظنّی است و گاه از سر اعتقاد و مبتنی بر اصول است. ولی چون بیشتر از روی تخمین است، آن را برای دروغ به کار برده‌اند. لذا گفته‌اند «تمنّی» تصور چیزی است که حقیقت ندارد (راغب اصفهانی، ۱۴۱۲: ۷۷۹). لغت‌شناسان دیگر نیز از «تمنّی» به «الکذِب: دروغ» یاد کرده‌اند (ابن‌منظور، ۱۴۱۰: ۱۵/۲۹۵؛

1.. «هو إِرادة مخصوصة متعلقة بالمعدوم» (حمیری، بی‌تا: ۹/۶۳۹۳).

2.. «التَّمنِّی: حدیثُ النّفس بما یکون و بما لا یکون» (الازهری، بی‌تا: ۱۵/۳۸۳).

3.. «التَّمَنِّی هو قول القائل لما لم یکن» (طریحی، ۱۳۷۵: ۱/۳۹۹).

4.. «التَّمَنِّی: تشهّی حصول الأمر المرغوب فیه» (ابن‌اثیر، ۱۳۸۳: ۴/۳۶۷).

5.. «أملٌ یقدِّرُه» (ابن‌فارس، ۱۴۰۴: ۵/۲۷۶).


درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
36

بنابراین، ترتیب حالات مذکور این‌گونه خواهد بود: طمع← رجا← امل.

۴. ۱. ۱. جمع‌بندی دیدگاه‌های لغت‌شناسان

از آنچه گفته شد می‌توان به این نتیجه دست یافت که «گمان»، «انتظار حصول»، «امر خوشایند»، «دوردست‌بودن»، «دست‌نایافتنی»، و «بدون سبب» از مؤلفه‌های شکل‌دهنده مفهوم «امل» هستند. بنابراین، می‌توان «امل» را این‌گونه تعریف کرد: انتظار دست‌یابی به امر خوشایند، بدون فراهم‌بودن اسباب آن.

۴. ۲. مفهوم‌شناسی «مُنیه» در لغت

مفهوم دیگری که در آموزه‌های دینی به مفهوم «امل» نزدیک است، «مُنی» و «امانیّ» است. «مُنی» جمع کلمه «مُنیَّه» است و «امانیّ» جمع لغت «أُمنیه». به گفته لغت‌شناسان، به احتمال قوی، «مُنیه» همان «أمنیه» بوده که همزه آن حذف شده است (فراهیدی، ۱۳۸۴: ۸/۹۰). به ‌هر حال، این دو به یک معنا استعمال شده‌اند (مطرزی، بی‌تا: ۲/۲۷۷): «چیزی که انسان تمنّای آن را دارد».۱

حال برخی معتقدند «تمنّی» از جنس قول و کلام است و برخی آن را حالت درونی و از جنس معنا می‌دانند و برخی دیگر آن را نوعی اراده

1.. «هی ما یتَمَنَّاها الرَّجُلُ» (فراهیدی، ۱۳۸۴: ۸/۹۰؛ صاحب، بی‌تا: ۱۰/۴۱۶؛ جوهری، ۱۳۷۶: ۶/۲۴۹۸).

  • نام منبع :
    درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    حمید رفیعی هنر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 298
صفحه از 157
پرینت  ارسال به