35
درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی

تردید دارد.۱ پس «امل» و «رجا» به ‌جای هم به‌ کار رفته‌اند.

در این میان تاج العروس «امل» را «انتظار دست‌یابی به امر دوردست» توصیف می‌کند۲ و «رجا» را همان «امل» می‌داند که در عرف آن را «علاقه در رسیدن به امر مطلوب در آینده» تلقی کرده‌اند.۳

صاحب مصباح المنیر با بیان دقیق‌تری بین «امل» و «رجا» تفاوت قائل شده است. او می‌نویسد:

۰.«أملتُه» یعنی انتظار آن را دارم (تَرَقَّبْتُه) و به آنچه در دل آدمی در دست‌یابی به امر نیکو شکل گرفته است، امل گفته می‌شود و معمولاً در جایی به ‌کار می‌رود که دست‌یابی به آن بعید است. کسی که تصمیم سفر به شهر دوردست داشته باشد می‌گوید: «أملتُ الوصول»، ولی نمی‌گوید «طمعتُ» مگر اینکه شهر نزدیک باشد. پس «طمع» فقط در جایی به کار می‌رود که دست‌یابی به آن نزدیک است و «رجا» بین «امل» و «طمع» قرار دارد، چراکه فرد راجی (امیدوار) گاه ترس آن دارد که به مأمول (متعلَق آرزوی) خود دست نیابد و اگر این ترس شدت یابد، «رجا» هم‌معنای «امل» می‌شود و اگر شدت این ترس کاهش یابد، هم‌معنای «طمع» می‌شود (مقری فیومی، ۱۴۱۴: ۲/۲۲).

1.. «أن الرجاء هو الظن بوقوع الخیر الذی یعتری صاحبه الشک فیه الا أن ظنه فیه أغلب و لیس هو من قبیل العلم» (عسکری، ۱۴۱۲: ۲۳۹).

2.. «توقّعُ حُصُولِ الشی‌ءِ البعیدُ حصولُه» (الزبیدی، بی‌تا: ۱۴/۳۰).

3.. «تعلّقُ القَلْب بحصُولِ مَحْبُوبٍ مُسْتقبلًا» (الزبیدی، بی‌تا: ۱۴/۳۰).


درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
34

روایات۱ می‌توان گفت رغبت‌های آتی هستند که مقدمات شکل‌گیری امل را فراهم می‌کنند؛ موضوعی که به تفصیل در مباحث بعدی تحلیل خواهد شد.

۴. تبیین مفهومی امل

در این قسمت ابتدا مفهوم «امل» و «منیه» را از لحاظ لغوی بررسی و سپس با یکدیگر مقایسه خواهیم کرد.

۴. ۱. مفهوم‌شناسی امل در لغت

برای لغت «امل» دو ریشه یا دو اصل بیان شده است: ۱. «تثبّت و انتظار»؛ ۲. «حبل من الرّمل». درباره ریشه اول لغت‌شناسان معتقدند «امل» به معنای امیدی (رجا) است که در آن مقداری انتظار وجود دارد۲ و حتی خلیل، لغت‌شناس مشهور، دو واژه «امل» و «رجا» را یکی تلقی کرده است.۳ جوهری هم «امل» را هم‌معنای «رجا» می‌داند (جوهری، ۱۳۷۶: ۴/۱۶۲۷). صاحب فروق فی اللغة نیز «امل» را رجاء مستمر می‌داند.۴ در عین ‌حال «رجا» را نیز این‌گونه معرفی می‌کند: «امید آرزوی امر نیکو است».۵ رجا، از نگاه وی، همان گمان (و نه یقین) به وقوع امر نیکویی است که صاحب آن در شکل‌گیری آن

1.. «عَنِ النَّبِی صلی الله علیه و اله: فِی ذِکرِ فَضْلِ شَهْرِ رَجَبٍ مَا هَذَا لَفْظُهُ وَ لَکنْ لَا تَغْفُلُوا عَنْ أَوَّلِ لَیلَةٍ جُمُعَةٍ فِیهِ فَإِنَّهَا لَیلَةٌ تُسَمِّیهَا الْمَلَائِکةُ لَیلَةَ الرَّغَائِب» (ابن‌طاووس، ۱۳۷۶: ۲/۶۳۲). «عن امیرالمؤمنین علیه السلام: فَإِنَّ تَقْوَی اللَّهِ مِفْتَاحُ سَدَادٍ ... بِهَا ... تُنَالُ الرَّغَائِب» (نهج‌البلاغة، خطبه ۲۳۰، ص۳۵۱) «و عنه علیه السلام: بِالصَّبْرِ تُدْرَک الرَّغَائِب» (تمیمی آمدی، ۱۳۶۶: ۲۸۴، ح۶۳۶۴).

2.. «الأمل: الرجاء و فیه بعضُ الانتظار» (ابن‌فارس، ۱۴۰۴: ۱/۱۴۰).

3.. «الأمل: الرجاء» (فراهیدی، ۱۳۸۴: ۸/۳۴۷).

4.. «الأمل رجاء مستمر» (عسکری، ۱۴۱۲: ۲۴۰).

5.. «الرجاء الأمل فی الخیر» (عسکری، ۱۴۱۲: ۲۳۹).

  • نام منبع :
    درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    حمید رفیعی هنر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 279
صفحه از 157
پرینت  ارسال به