29
درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی

آموزه‌های اسلام آنها را تشویق و توصیه می‌کنند۱ و رغبت‌های ناپایا رغبت‌هایی هستند که به‌خودی‌خود، آموزه‌های دین تشویقشان نمی‌‌کنند، بلکه باید در جهت هدف متعالی انسان تنظیم و جهت‌دهی۲ یا مهار۳ شوند.

در واقع، رغبت‌های پایا رغبت‌های نیکویی هستند که با سعادت آدمی پیوند خورده و در راستای کمال الاهی قرار گرفته‌اند.۴ این رغبت‌ها مصادیق متعددی دارند که انتظار می‌رود همه آنها با معیارهای عقلی رابطه داشته باشند،۵ اما برخی از آنها را می‌توان از خلال منابع اسلامی شناسایی کرد:

1.. «عن امیر المؤمنین علیه السلام: لِلْمُؤْمِنِ عَقْلٌ وَفِی وَ حِلْمٌ مَرْضِی وَ رَغْبَةٌ فِی الْحَسَنَاتِ وَ فِرَارٌ مِنَ السَّیئَاتِ» (تمیمی آمدی، ۱۳۶۶: ۸۹، ح۱۵۶۴)؛ «و عنه علیه السلام: ینْبَغِی لِمَنْ عَرَفَ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَنْ یرْغَبَ فِیمَا لَدَیهِ» (همان: ۸۲، ح۱۲۹۲).

2.. «عن علی بن الحسین علیه السلام: وَارْزُقْنِی الرَّغْبَةَ فِی الْعَمَلِ لَک لِآخِرَتِی» (صحیفه سجادیه، مناجات ۲۲، ص۱۱۰)؛ «اللَّهُمَّ اجْعَلْ رَغْبَتِی فِی مَسْأَلَتِی مِثْلَ رَغْبَةِ أَوْلِیائِک فِی مَسَائِلِهِمْ» (صحیفه سجادیه، مناجات ۵۴، ص۲۶۲).

3.. «عن أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْمُؤْمِنُ لَهُ قُوَّةٌ فِی دِینٍ ... وَانْتِهَاءٌ فِی شَهْوَةٍ وَ وَرَعٌ فِی رَغْبَة» (کلینی، ۱۳۸۸: ۲/۲۲۶)؛ «عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: مَنْ مَلَک نَفْسَهُ إِذَا رَغِبَ وَ إِذَا رَهِبَ ... حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَی النَّار» (صدوق، ۱۴۱۳: ۴/۳۷۶).

4.. «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: وَ لَیسَ کلُّ مَنْ یحِبُّ أَنْ یصْنَعَ الْمَعْرُوفَ إِلَی النَّاسِ یصْنَعُهُ وَ لَیسَ کلُّ مَنْ یرْغَبُ فِیهِ یقْدِرُ عَلَیهِ وَ لَا کلُّ مَنْ یقْدِرُ عَلَیهِ یؤْذَنُ لَهُ فِیهِ فَإِذَا اجْتَمَعَتِ الرَّغْبَةُ وَالْقُدْرَةُ وَ الْإِذْنُ فَهُنَالِک تَمَّتِ السَّعَادَةُ لِلطَّالِبِ وَ الْمَطْلُوبِ إِلَیهِ» (کلینی، ۱۳۸۸: ۴/۲۶)؛ «عن علی بن الحسین علیه السلام: فَمَا هَکذَا کانَتْ سُنَّتُهُ فِی التَّوْبَةِ لِمَنْ کانَ قَبْلَنَا، لَقَدْ وَضَعَ عَنَّا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ، وَ لَمْ یکلِّفْنَا إِلَّا وُسْعاً ... فَالْهَالِک مِنَّا مَنْ هَلَک عَلَیهِ، وَالسَّعِیدُ مِنَّا مَنْ رَغِبَ إِلَیه» (صحیفه سجادیه، مناجات ۱، ص۳۲).

5.. «عن أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: اعْرِفُوا الْعَقْلَ وَ جُنْدَهُ وَالْجَهْلَ وَ جُنْدَه ...وَالزُّهْدُ وَ ضِدَّهُ الرَّغْبَة» (کلینی، ۱۳۸۸: ۱/۱۰)؛ «و عنه علیه السلام: لَیسَ بَینَ الْإِیمَانِ وَالْکفْرِ إِلَّا قِلَّةُ الْعَقْلِ قِیلَ وَ کیفَ ذَاک یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ إِنَّ الْعَبْدَ یرْفَعُ رَغْبَتَهُ إِلَی مَخْلُوقٍ فَلَوْ أَخْلَصَ نِیتَهُ لِلَّهِ لَأَتَاهُ الَّذِی یرِیدُ فِی أَسْرَعَ مِنْ ذَلِک» (کلینی، ۱۳۸۸: ۱/۱۰).


درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
28

اما در مجامع روایی، که راهنمای ما در فهم قرآن کریم هستند، با روایات گسترده‌تری در این زمینه مواجهیم. از نگاه روایات رغبت به چیزی گرایش شدید به انجام‌دادن و دست‌یابی به آن را در پی دارد، اما لزوماً به انجام‌دادن آن منتهی نمی‌شود.۱ از این‌رو: ۱. رغبت قدرت انگیزشی برای انجام‌دادن رفتارها دارد؛۲ ۲. رغبت مقوله‌ای تشکیکی است۳ و هرچه شدیدتر باشد قدرت انگیزشی آن بیشتر خواهد بود.

۳. ۱. تقسیم‌بندی رغبت‌ها

به‌ ‌طور کلی می‌توان رغبت‌ها را در روایات به دو دسته رغبت‌های پایا۴ و رغبت‌های ناپایا۵ تقسیم کرد. رغبت‌های پایا رغبت‌هایی هستند که

1.. «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: وَ لَیسَ کلُّ مَنْ یحِبُّ أَنْ یصْنَعَ الْمَعْرُوفَ إِلَی النَّاسِ یصْنَعُهُ وَ لَیسَ کلُّ مَنْ یرْغَبُ فِیهِ یقْدِرُ عَلَیهِ» (کلینی، ۱۳۸۸: ۴/۲۶).

2.. «اللَّهُمَّ إِنِّی خَلَّفْتُ الْأَهْلَ وَالْوَلَدَ وَ مَا خَوَّلْتَنِی وَ خَرَجْتُ إِلَیک وَ إِلَی هَذَا الْمَوْضِعِ الَّذِی شَرَّفْتَهُ رَجَاءَ مَا عِنْدَک وَ رَغْبَةً إِلَیک» (طوسی، ۱۴۱۱: ۲/۶۹۸)؛ «و عن امیر المؤمنین علیه السلام: لَا ینْصَحُ اللَّئِیمُ أَحَداً إِلَّا عَنْ رَغْبَةٍ أَوْ رَهْبَةٍ فَإِذَا زَالَتِ الرَّغْبَةُ وَالرَّهْبَةُ عَادَ إِلَی جَوْهَرِهِ» (تمیمی آمدی، ۱۳۶۶: ۲۲۵، ح۴۵۶۸).

3.. «عن علی بن الحسین علیه السلام: وَاجْعَلْ رَغْبَتِی إِلَیک فَوْقَ رَغْبَةِ الرَّاغِبِین» (صحیفه سجادیه، مناجات ۴۷، ص۲۲۸).

4.. «عن امیر المؤمنین علیه السلام: إِنَّ النَّفْسَ الَّتِی تَجْهَدُ فِی اقْتِنَاءِ الرَّغَائِبِ الْبَاقِیةِ لَتُدْرِک طلبها وَ تَسْعَدُ فِی مُنْقَلَبِهَا» (تمیمی آمدی، ۱۳۶۶: ۲۳۸، ح۴۸۱۸)؛ «عن علی بن الحسین علیه السلام: فَصَلِّ عَلَیهِمْ، وَ عَلَی الْمَلَائِکة ... الَّذِینَ قَدْ طَالَتْ رَغْبَتُهُمْ فِیمَا لَدَیک، الْمُسْتَهْتَرُونَ بِذِکرِ آلَائِک» (صحیفه سجادیه، مناجات ۳، ص۳۸).

5.. «عن امیرالمؤمنین علیه السلام: إِنَّ النَّفْسَ الَّتِی تَطْلُبُ الرَّغَائِبَ الْفَانِیةِ لَتَهْلَک فِی طَلَبِهَا وَ تَشْقَی فِی مُنْقَلَبِهَا» (تمیمی آمدی، ۱۳۶۶: ۲۳۸، ح۴۸۱۷)؛ «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَا أَقْبَحَ بِالْمُؤْمِنِ أَنْ تَکونَ لَهُ رَغْبَةٌ تُذِلُّهُ» (کلینی، ۱۳۸۸: ۲/۳۲۰)؛ «عن علی بن الحسین علیه السلام: وَ أَعِذْنِی مِنْ سُوءِ الرَّغْبَةِ وَ هَلَعِ أَهْلِ الْحِرْص» (صحیفه سجادیه، مناجات ۱۴، ص۷۴).

  • نام منبع :
    درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    حمید رفیعی هنر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 207
صفحه از 157
پرینت  ارسال به