27
درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی

است که با علاقه باطنی و محبت همراه است.۱ از این‌رو ابن‌اثیر می‌گوید رغبت حرص و طمع شدید به چیزی است.۲ فعل «رَغِبَ» با حرف «عن» نیز به ‌معنای متضاد آن یعنی بی‌میل‌شدن و منصرف‌شدن از چیزی به ‌کار می‌رود.۳

در منطق اسلام، اصل رغبت‌ها و امیال به ‌مثابه بخشی از سازه روانی آدمی پذیرفته ‌شده‌اند.۴ در قرآن کریم، لغت «رغبت» با مشتقات فعلی (مضارع و امر) و اسمی (اسم فاعل، مصدر) هشت ‌بار تکرار شده است. سه ‌بار متعدی با حرف جاره «عن» به معنای منصرف‌شدن و روی‌گرداندن آمده است.۵ پنج‌بار به معنای مصطلح رغبت یعنی روی‌آوردن به چیزی و گرایش باطنی به آن است که چهار بار آن درباره رغبت به خداوند۶ و یک‌ بار رغبت به ازدواج۷ است.

1.. «الفرق بین المیل والرغبة: أنّ الرغبة عبارة عن المیل مع العلاقة الباطنیة والمحبّة. والمیل مطلق» (مصطفوی، ۱۳۶۰: ۲/۱۱۹).

2.. «یقال: رَغِبَ إذا حرص علی الشی‌ء و طمع فیه» (ابن‌اثیر، ۱۳۸۳: ۲/۲۳۶).

3.. «رَغِبْتُ فی الشی‌ء إذا مِلتُ إلیه» (ابن‌درید ازدی، بی‌تا: ۱/۳۲۰)؛ «رَغِبْتُ فی الشی‌ء إذا أردتَه و رَغِبْتُ عن الشئ إذا لم تُرِدْهُ و زَهِدت فیه» (جوهری، ۱۳۷۶: ۱/۱۳۷).

4.. «عن امیرالمؤمنین علیه السلام: وَ أَنَا أَسْأَلُ اللَّهَ بِسَعَةِ رَحْمَتِهِ وَ عَظِیمِ قُدْرَتِهِ عَلَی إِعْطَاءِ کلِّ رَغْبَةٍ أَنْ یوَفِّقَنِی» (نهج‌البلاغة، نامه ۵۳، ص۴۲۶).

5.. (وَ مَنْ یرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ إِبْراهیمَ إِلاَّ مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ) (بقره: ۱۳۰)؛ (ما کانَ لِأَهْلِ الْمَدینَةِ وَ مَنْ حَوْلَهُمْ مِنَ الْأَعْرابِ أَنْ یتَخَلَّفُوا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ وَ لا یرْغَبُوا بِأَنْفُسِهِمْ عَنْ نَفْسِهِ) (توبه: ۱۲۰)؛ (قالَ أَ راغِبٌ أَنْتَ عَنْ آلِهَتی یا إِبْراهیمُ) (مریم: ۴۶).

6.. (وَ لَوْ أَنَّهُمْ رَضُوا ما آتاهُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ قالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ سَیؤْتینَا اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ رَسُولُهُ إِنَّا إِلَی اللَّهِ راغِبُونَ) (توبه: ۵۹)؛ (إِنَّهُمْ کانُوا یسارِعُونَ فِی الْخَیراتِ وَ یدْعُونَنا رَغَباً وَ رَهَباً وَ کانُوا لَنا خاشِعینَ) (أنبیاء: ۹۰)؛ (عَسی رَبُّنا أَنْ یبْدِلَنا خَیراً مِنْها إِنَّا إِلی رَبِّنا راغِبُونَ) (قلم: ۳۲)؛ (وَ إِلی رَبِّک فَارْغَبْ) (انشراح: ۸).

7.. (وَ یسْتَفْتُونَک فِی النِّساءِ قُلِ اللَّهُ یفْتیکمْ فیهِنَّ وَ ما یتْلی عَلَیکمْ فِی الْکتابِ فی یتامَی النِّساءِ اللاَّتی لا تُؤْتُونَهُنَّ ما کتِبَ لَهُنَّ وَ تَرْغَبُونَ أَنْ تَنْکحُوهُنَّ) (نساء: ۱۲۷).


درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
26

روشن است که انسان‌ها به‌واسطه قدرت خیالشان، در زمان سیر می‌کنند و گاه بر اساس آن تصمیم‌های مهم زندگی را رقم می‌زنند. اما در این سیر، دین مبین اسلام همواره مراقب وجه سلامت‌گونه و کمال‌گرایانه آدمی است؛ از این‌رو طی آموزه‌هایی چندوچون این موضوع را می‌کاود که با تبیین آن می‌توان دریافت که چگونه افراد باید از این موهبت استفاده کنند تا نه‌تنها دچار خسران نشوند، بلکه به رشد و بالندگی‌های روانی و معنوی دست یابند.

۳. میل و رغبت در آموزه‌های اسلامی

هسته اصلی آرزو موضوع «میل و رغبت» است. از این‌رو مناسب است قبل از ورود به بحث «امل» در مباحث اسلامی، این موضوع بررسی شود که: اساساً نگاه اسلام به امیال و رغبت‌ها چگونه است؟ و در نگاه دینی چه رویکردی برای آن اتخاذ شده است؟ آیا اسلام قائل به سرکوب امیال است؟ آیا از لحاظ اسلامی رغبت‌های آدمی جهت داده می‌شود؟ و کدام رغبت‌ها به شکل‌گیری امل و آرزو منجر می‌شوند؟ برای پاسخ به پرسش‌های مذکور و دیگر پرسش‌ها لازم است مفهوم «رغبت» در آموزه‌های اسلامی بررسی شود.

«رغبت» در اصل به ‌معنای گسترش یا گستراندن چیزی است۱ که بعدها برای گستراندن خواسته۲ یا گسترش آرزو۳ به ‌کار رفته است. برخی محققان با بیان اینکه رغبت به‌ معنای مطلقِ میل نیست، معتقدند رغبت، میل شدیدی۴

1.. «أصل الرَّغْبَةِ: السّعة فی الشی‌ء، یقال: رَغُبَ الشی‌ء: اتّسع» (راغب اصفهانی، ۱۴۱۲: ۳۵۸).

2.. «الرَّغْبَی: السّعة فی الارادة» (راغب اصفهانی، ۱۴۱۲: ۳۵۸).

3.. «رغبُ النفس: سَعَةُ الأملِ» (الازهری، بی‌تا: ۸/۱۲۲).

4.. «هو المیل الأکید» (مصطفوی، ۱۳۶۰: ۴/۱۶۶).

  • نام منبع :
    درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    حمید رفیعی هنر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 198
صفحه از 157
پرینت  ارسال به