129
درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی

تبیین فواید «عمل» برخلاف آرزوهای شکل‌یافته در روند زمانی که فرد مبتلا به امل شده است، آن حضرت فرمودند: «أَلَا وَ إِنَّکمْ فِی أَیامِ أَمَلٍ مِنْ وَرَائِهِ أَجَلٌ فَمَنْ عَمِلَ فِی أَیامِ أَمَلِهِ قَبْلَ حُضُورِ أَجَلِهِ فَقَدْ نَفَعَهُ عَمَلُهُ وَ لَمْ یضْرُرْهُ أَجَلُهُ وَ مَنْ قَصَّرَ فِی أَیامِ أَمَلِهِ قَبْلَ حُضُورِ أَجَلِهِ فَقَدْ خَسِرَ عَمَلُهُ وَ ضَرَّهُ أَجَلُهُ»؛ «آگاه باشید که شما در روزگاری از آرزو هستید که پشت سر آن مرگ است، پس هر که قبل از فرارسیدن مرگش در روزگار آرزویش به عمل روی آورد، همانا عمل او برایش منفعت خواهد داشت و مرگش به او ضرری نمی‌رساند و کسی که در روزگار آرزویش قبل از فرارسیدن مرگش (از عمل صالح) کوتاهی کند، عملش او را نابود کرده و مرگش به او ضرر می‌رساند» (نهج‌البلاغه، ص۷۱، خطبه ۲۸).

از این‌رو امام سجاد علیه السلام انجام‌دادن عمل راستین را ابزار کوتاه‌کردن آرزو برمی‌شمرند: «وَاکفِنَا طُولَ الْأَمَلِ، وَ قَصِّرْهُ عَنَّا بِصِدْقِ الْعَمَلِ»؛ «(خدایا) ما را از درازی آرزو نگه ‌دار و با راستی عمل آن را در ما کوتاه گردان» (صحیفه سجادیه، ص۱۷۲، دعاء ۴۰).

۲. یاد مرگ

یکی از سازوکارهای مؤثر رفتاری در عرصه کوتاه‌کردن آمال و آرزوهای غیرمنطقیِ دنیوی یاد‌کردن از مرگ و پایان زندگی دنیوی است. در روایات متعددی درباره فراموشی مرگ به ‌واسطه افراط در آرزوهای دنیوی هشدار داده شده است: «فَلَا یلْهِینَّکمُ الْأَمَلُ وَ لَا یطُولَنَّ عَلَیکمُ الْأَجَلُ فَإِنَّمَا أَهْلَک مَنْ کانَ قَبْلَکمْ أَمَدُ أَمَلِهِمْ»؛ «مبادا آرزو شما را مشغول به امور بی‌ارزش کند و مبادا


درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
128

خالص‌شدن اعمال،۱ و دست‌یابی به علم لدنّی.۲ پیامدهای منفی طول امل پیش‌تر بررسی شد.

۳. ۲. ۳. سازوکار رفتاری

سازوکارهای رفتاری به کنش بیرونی افراد مربوط می‌شود. افراد با انجام‌دادن برخی اعمال و رفتارها می‌توانند خود را در زمینه قصرالامل مجهز کنند. این سازوکار‌ها در سه عنوان «انجام بی‌درنگ رفتار مخالف»، «یاد مرگ» و «طلب از خداوند» دسته‌بندی شده‌اند:

۱. انجام بی‌درنگ رفتار مخالف

قبلاً اشاره شد هنگامی که امل منظر اجتنابی پیدا می‌کند، قابلیت همراه‌شدن با عمل صالح را نمی‌یابد. بنابراین، از فحوای روایات استفاده می‌شود که برای کوتاه‌کردن آرزوها فرد باید به ‌جای مشغول‌شدن با آنها به اعمال صالحی که در واقع خلاف محتوای این آرزوها است رو بیاورد و این کار هم باید بدون تسویف و تأخیر و امروز و فردا کردن صورت گیرد. امام علی علیه السلام فرمودند: «وَ لَا تَقُلْ غَداً أَوْ بَعْدَ غَدٍ فَإِنَّمَا هَلَک مَنْ کانَ قَبْلَک بِإِقَامَتِهِمْ عَلَی الْأَمَانِی وَالتَّسْوِیفِ حَتَّی أَتَاهُمْ أَمْرُ اللَّهِ بَغْتَة»؛ «مگو فردا یا فردای بعد! که افرادِ قبل از تو به‌ خاطر ماندگاری بر آرزوها و امروز و فردا کردن‌ها هلاک شدند تا اینکه عذاب الهی به‌ناگهان آنها را فرا گرفت» (کلینی، ۱۳۸۸: ۲/۱۲۸)؛ و در

1.. «قَلِّلِ الْآمَالَ تَخْلُصْ لَک الْأَعْمَالُ» (تمیمی آمدی، ۱۳۶۶: ۱۵۵، ح۲۹۰۶).

2.. «عن رسول الله صلی الله علیه و اله: مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیا وَ قَصَرَ أَمَلَهُ فیها أَعْطَاهُ اللَّهُ عِلْماً بِغَیرِ تَعَلُّمٍ وَ هُدًی بِغَیرِ هِدَایة» (ورام بن ابی فراس، ۱۴۱۰: ۱/۱۲۸).

  • نام منبع :
    درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    حمید رفیعی هنر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 252
صفحه از 157
پرینت  ارسال به