125
درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی

خصوص حقیقت دنیا و روان آدمی است۱ که پیش‌تر به آنها به ‌عنوان منشأ شکل‌گیری دلبستگی‌ها اشاره شد.

۳. ۲. ۲. سازوکار شناختی

بر پایه منابع روایی، سازوکارهایی را می‌توان طراحی کرد که به تقویت و کنترل و تغییر شناخت افراد به ‌منظور تعدیل آرزوها توجه می‌کند. این سازوکارها متنوع‌اند و آنها را می‌توان در انواع مختلفی دسته‌بندی کرد:

۱. حقیقت‌شناسی امل

شاید اولین موضوعی که فرد با درک و شناخت آن قادر به قصرالامل خواهد شد، شناخت ماهیتِ واقعی آرزوها است. روایاتی که تا به اینجا، به‌خصوص از منظر اجتنابی، درباره‌شان بحث شد، خود به نوعی این ماهیت را آشکار می‌کند. وقتی فرد بر اساس آموزه‌های وحیانی ماهیت امل (با منظر اجتنابی) را کالبدشکافی کرد، به چهره واقعی آن پی خواهد برد و مفتون جلوه‌گری‌های ظاهری آن نخواهد شد.

همان‌گونه که قبلاً اشاره شد، خاصیت این‌گونه آمال فریبگری،۲

1.. «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام (قَالَ الله عزّوجل): یا مُوسَی إِنَّ عِبَادِی الصَّالِحِینَ زَهِدُوا فِی الدُّنْیا بِقَدْرِ عِلْمِهِمْ وَ سَائِرَ الْخَلْقِ رَغِبُوا فیها بِقَدْرِ جَهْلِهِمْ» (کلینی، ۱۳۸۸: ۲/۳۱۷)؛ «قال علی علیه السلام: الْعَاقِلُ مَنْ یزْهَدُ فِیمَا یرْغَبُ فِیهِ الْجَاهِلُ» (تمیمی آمدی، ۱۳۶۶: ۲۷۵، ح۶۰۵۲).

2.. (ینادُونَهُمْ أَ لَمْ نَکنْ مَعَکمْ قالُوا بَلی وَ لکنَّکمْ فَتَنْتُمْ أَنْفُسَکمْ وَ تَرَبَّصْتُمْ وَارْتَبْتُمْ وَ غَرَّتْکمُ الْأَمانِی حَتَّی جاءَ أَمْرُ اللَّهِ وَ غَرَّکمْ بِاللَّهِ الْغَرُور) (حدید: ۱۴)؛ (ذَرْهُمْ یأْکلُوا وَ یتَمَتَّعُوا وَ یلْهِهِمُ الْأَمَلُ فَسَوْفَ یعْلَمُونَ) (حجر: ۳).


درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
124

خواهد خورد۱ و این نقطه آغازین تعلّق خاطر به دنیا و ظواهر آن است. اما واقعیت دیگر هستی این است که آدمی به همه امور و خواسته‌ها در زمان حال دست نخواهد یافت و چاره‌ای جز این نخواهد داشت که برای دست‌یابی به آنها به آینده دور و دراز، دل خوش کند و آنچه را فعلاً بدان دست نیافته است آرزویش را در دل بپروراند. در این فرآیند ممکن است فرد به قدری پیش رود که از واقعیت‌های زندگی دور شود و غرق در دنیای خیالات و اوهام گردد. حال سازوکار عاطفیِ زهد، نجات‌دهنده فرد از این پیامد منفی است. فرد با بهره‌مندی از این سازوکار، نه رغبت‌ها را به‌ طور مطلق آزاد می‌گذارد که به هر سوی رود و به هر چیزی دلبسته شود و نه آنها را سرکوب می‌کند، بلکه با جهت‌دهی درست آنها از جذابیت‌های ناپایدار دنیوی به سمت لذت‌های پایدار اُخروی۲ این رغبت‌ها را تنظیم می‌کند و از قِبل آن به‌ جای گرفتارشدن در دام طول امل به کوتاهی آرزوها روی می‌آورد.

از سوی دیگر، در روایات اسلامی، شناخت و یقین که از ثمرات به‌کارگیری عقل است، از پشتوانه‌های زهد به ‌شمار آمده است.۳ این بدان معنا است که منظر عقلانی همواره یاری‌رسانِ شناخت واقعیت‌ها در

1.. «قَالَ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: ... وَ ایمُ اللَّهِ إِنَّهَا لَتَغُرُّ مَنْ أَمَّلَهَا (الدنیا) وَ تُخْلِفُ مَنْ رَجَاهَا» (کلینی، ۱۳۸۸: ۸/۲۵۶).

2.. «قال علی علیه السلام: أَصْلُ الزُّهْدِ حُسْنُ الرَّغْبَةِ فِیمَا عِنْدَ اللَّهِ» (تمیمی آمدی، ۱۳۶۶: ۲۷۵، ح۶۰۵۷).

3.. «قال علی علیه السلام: رَدْعُ النَّفْسِ عَنْ زَخَارِفِ الدُّنْیا ثَمَرَةُ الْعَقْلِ» (تمیمی آمدی، ۱۳۶۶: ۲۴۰، ح۴۸۷۹)؛ و «عنه علیه السلام: أَصْلُ الزُّهْدِ الْیقِینُ» (همان: ۲۷۵، ح۶۰۵۸).

  • نام منبع :
    درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    حمید رفیعی هنر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 273
صفحه از 157
پرینت  ارسال به