123
درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی

روایات بر موضوعات مذکور تأکید فراوانی شده است. در روایت امام صادق علیه السلام به نقش دلبستگی به دنیا در مبتلاشدن روان آدمی به آرزوهای دست‌نایافتنی تأکید شده است.۱ از این‌رو برای تعدیل چنین آرزوهایی فرد باید درصدد کم‌کردن چنین تعلق‌ها و دلبستگی‌هایی از مظاهر دنیوی برآید. حضرت علی علیه السلام فرموده‌اند: «الزُّهْدُ فِی الدُّنْیا قَصْرُ أَمَلٍ وَ شُکرُ کلِّ نِعْمَةٍ وَالْوَرَعُ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیک»؛ «زهد در دنیا کوتاهی آرزو و شکر همه نعمت‌ها و اجتناب از اموری است که خداوند بر تو حرام کرده است» (کلینی، ۱۳۸۸: ۵/۷۰)؛ و در روایت رسول خدا صلی الله علیه و اله آمده است: «فَمَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیا قَصُرَ أَمَلُهُ فیها وَ تَرَکهَا لِأَهْلِهَا»؛ «پس هر کس در دنیا زهد ورزید، آرزویش در آن کوتاه می‌شود و آن را برای اهلش رها می‌کند» (طبرسی، ۱۴۱۲: ۴۴۶).

در اینکه چگونه زهد موجب قصر امل می‌شود، تبیین‌هایی را می‌توان عرضه کرد. این موضوع را با توجه به دو واقعیت باید تحلیل کرد: واقعیت دنیا و واقعیت روان آدمی. دنیا، طبق بیان آموزه‌های اسلامی، جذابیت‌های مفتون‌کننده دارد۲ و روان آدمی نیز همواره مشتاق لذت‌ها است. وقتی فرد با منظر جاهلانه به این جذابیت‌ها می‌نگرد، دل او با کشش‌های دنیوی پیوند

1.. «قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یقُولُ: مَنْ تَعَلَّقَ قَلْبُهُ بِالدُّنْیا تَعَلَّقَ قَلْبُهُ بِثَلَاثِ خِصَالٍ هَمٍّ لَا یفْنَی وَ أَمَلٍ لَا یدْرَک وَ رَجَاءٍ لَا ینَالُ» (کلینی، ۱۳۸۸: ۲/۳۲۰).

2.. «عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قَالَ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ... قَالَ یا أَیهَا النَّاسُ إِنَّ الدُّنْیا حُلْوَةٌ خَضِرَةٌ تَفْتِنُ النَّاسَ بِالشَّهَوَاتِ وَ تُزَینُ لَهُمْ بِعَاجِلِهَا وَ ایمُ اللَّهِ إِنَّهَا لَتَغُرُّ مَنْ أَمَّلَهَا وَ تُخْلِفُ مَنْ رَجَاهَا» (کلینی، ۱۳۸۸: ۸/۲۵۶).


درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
122

دیوارها و باغ‌ها را استوار منما که خدای تعالی می‌فرماید: افزون‌طلبی (تکاثر) شما را به خود مشغول کرده است.۱

همان‌گونه که پیدا است، قصر امل، ممکن و شدنی بوده و آموزه‌های دین آن را توصیه می‌کنند.۲ اما اینکه چگونه و با چه شیوه‌هایی باید به آن دست یازید، موضوعی است که در بحث سازوکارهای قصرالامل بررسی خواهد شد.

۳. ۲. انواع سازوکارهای قصرالامل

با بررسی روایات متعدد درباره کوتاه‌کردن آرزوها، می‌توان سازوکارهایی را در سه طبقه عاطفی، شناختی و رفتاری شناسایی کرد. هر کدام از اینها می‌توانند به‌ترتیب مهم‌ترین و فراوان‌ترین و دست‌یافتنی‌ترین سازوکارها باشند که توضیح آنها در پی می‌آید.

۳. ۲. ۱. سازوکار عاطفی

به‌ نظر می‌رسد مهم‌ترین سازوکار در منابع دینی جنبه عاطفی داشته باشد که همان «دلبستگی‌نداشتن به دنیا» و به‌ عبارت دقیق‌تر «زهدورزی» است. در

1.. «یا ابْنَ مَسْعُودٍ قَصِّرْ أَمَلَک فَإِذَا أَصْبَحْتَ فَقُلْ إِنِّی لَا أُمْسِی وَ إِذَا أَمْسَیتَ فَقُلْ إِنِّی لَا أُصْبِحُ وَاعْزِمْ عَلَی مُفَارَقَةِ الدُّنْیا وَ أَحِبَّ لِقَاءَ اللَّهِ ... یا ابْنَ مَسْعُودٍ لَا تَغْرِسِ الْأَشْجَارَ وَ لَا تُجْرِ الْأَنْهَارَ وَ لَا تُزَخْرِفِ الْبُنْیانَ وَ لَا تَتَّخَذِ الْحِیطَانَ وَالْبُسْتَانَ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یقُولُ أَلْهاکمُ التَّکاثُر» (طبرسی، ۱۴۱۲: ۴۴۶، الفصل الرابع).

2.. «عن رسول الله صلی الله علیه و اله: أُوصِیک بِتَقْوَی اللَّهِ ... وَ قَصْرِ الْأَمَلِ وَ حُبِّ الْآخِرَةِ وَالْجَزَعِ مِنَ الْحِسَاب» (ابن‌شعبه حرانی، ۱۴۰۴: ۲۵)؛ «عن عَلِی علیه السلام: إِنِّی أُوصِیک یا بُنَی بِالصَّلَاةِ عِنْدَ وقتها ...و قَصْرِ الْأَمَلِ وَ ذِکرِ الْمَوْتِ» (مفید، ۱۴۱۳: ۲۲۰).

  • نام منبع :
    درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    حمید رفیعی هنر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 238
صفحه از 157
پرینت  ارسال به