121
درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی

ثعالبی قصر و طول را به‌ گونه‌ای ترسیم می‌کند که امور متّصف به آنها (اعیان خارجی و اعراض) در پیوستاری قرار می‌گیرند که از کوتاه به بلند گسترانده می‌شوند.۱

بنابراین، وقتی «قصر» به «امل» اضافه می‌شود، نه صرفاً به معنای بازداری محض از امل، بلکه به معنای تلاش برای نرساندن امل به اوج و نهایت آن است که می‌توان در زبان فارسی از آن به «کوتاه‌کردن آرزو» تعبیر کرد. برخلاف مفهوم مقابل آن یعنی «طول الامل» که تلاش برای به‌ اوج ‌رساندن آن است.

در روایات اسلامی، به‌روشنی از افراد مطالبه می‌شود که برای به ‌غایت‌ نرساندن برخی آرزوها بکوشند. رسول خدا صلی الله علیه و اله در روایتی به ابن‌مسعود فرموده‌اند:

ای پسر مسعود! آرزویت را کوتاه گردان. پس چون صبح نمودی بگو من امروز را به عصر نخواهم رساند و چون به عصرگاهان رسیدی بگو من شب را به روز نخواهم رساند و بر جدایی از دنیا تلاش نما و دوستدار لقای پروردگار باش... ای پسر مسعود، درختان را (به ‌نشانه دلبستگی به دنیا) بر زمین فرو ننشان و نهرها را جاری نساز و خانه‌ها را زیبا نیارا و

1.. «فصل فی قصر النخل و طولها علی القیاس والتقریب: إذا کانت النخلة صغیرة فهی الفسِیلة والودِیة. فإذا کانت قصیرة تنالها الید فهی القاعد. فإذا صار لها جذع یتناول منه المتناول فهی جَبَّارَةٌ. فإذا ارتفعت عن ذلک فهی الرَّقْلة والعَیدانة. فإذا زادت فهی باسِقة. فإذا تناهت فی الطول مع انجراد، فهی سَحوق» (ثعالبی، بی‌تا: ۳۲۵)؛ «و هکذا فصل فی ترتیب الطُّول الرجل و قصرها» (همان: ۷۵).


درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
120

مسیر تعدیل آرزوها کمک کند. ابتدا نگاهی کوتاه به مفهوم «قصر امل» می‌اندازیم و سپس این سازوکارها را تبیین می‌کنیم.

۳. ۱. مفهوم‌شناسی قصرالامل

«قصر» در لغت به دو معنا استعمال شده است. یکی به معنای نرسیدن به غایت و نهایت چیزی است و دیگری به معنای نگه‌داشتن و حبس.۱ درباره معنای دوم گفته‌اند یعنی فرد خود را از امری باز بدارد.۲ با این ‌حال، به گفته ابن‌فارس، این دو معنا به هم نزدیک‌اند (ابن‌فارس، ۱۴۰۴: ۵/۹۶). از این‌رو فراهیدی، معنای دوم را با معنای اول یکی تلقی کرده است. از نظر او، وقتی فرد، خود را از چیزی باز می‌دارد به این معنا است که آن را به غایت نامطلوب خود نرسانده است.۳

به اعتقاد لغت‌شناسان (ابن‌فارس، ۱۴۰۴: ۵/۹۶؛ صاحب، بی‌تا: ۵/۲۶۰؛ راغب اصفهانی، ۱۴۱۲: ۵۳۳) معنای مقابل قصر «طول» است که راغب، تقابل آن دو را از نوع تضایف می‌داند (راغب اصفهانی، ۱۴۱۲: ۵۳۳). یعنی دو امر وجودی که تصور هر یک متوقف بر تصور دیگری است. از این‌رو این دو نقیض هم نیستند که وجود یکی ملازم با عدم دیگری باشد. از سوی دیگر،

1.. «قصر: أصلانِ صحیحان، أحدهما یدلُّ علی ألا یبلُغَ الشّی‌ءُ مدَاه و نهایتَه، والآخر علی الحَبْس. وامرأةٌ قاصِرَة الطَّرف: لا تمدُّه إلی غیر بَعلِها، کأنَّها تحبِس طرفها حَبْسا» (ابن‌فارس، ۱۴۰۴: ۵/۹۶).

2.. «القصْرُ: کفُّک نفسَک عن شی‌ء» (الازهری، بی‌تا: ۸/۲۷۸).

3.. «القَصْرُ: الغایة، ...و قَصَرْتُ طرفی أی لم أرفعه إلی ما لا ینبغی ... واقْتَصَرَ علی کذا أی قنع به» (فراهیدی، ۱۳۸۴: ۵/۵۷).

  • نام منبع :
    درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    حمید رفیعی هنر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 879
صفحه از 157
پرینت  ارسال به