105
درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی

نقل شده است: «الْهُوَینَا عَلَی أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَی الْغِرَّةِ وَالْأَمَلِ وَالْهَیبَةِ وَالْمُمَاطَلَةِ»؛ «سستی (سهل‌انگاری) بر چهار شاخه است: فریفته‌‌شدن، آرزو، ترس، و امروز و فردا کردن» (کلینی، ۱۳۸۸: ۲/۳۹۴). در روایت دیگری از آن حضرت منقول است: «ضَعُفَ الْعَمَلُ لِلْأَمَلِ... وَالْأَمَلُ مِنْک فِی الْیوْمِ... سَوَّفْتَ بِهِ فِی الْعَمَلِ»؛ «عمل به ‌واسطه آرزو سست می‌شود و آرزویی که امروز داری، عمل را با آن به تأخیر می‌اندازی» (مجلسی، ۱۴۰۴: ۸۰/۱۰۸، به نقل از: عیون الحکم والمواعظ)». از این‌‌رو بهره‌مندان از دین مبین اسلام همواره از فراموشی عمل و کسالت و سستی در انجام‌دادن اعمالِ معطوف به هدف، به خدای متعال پناه می‌برند: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِک مِنَ النِّسْیانِ وَالْکسَلِ وَالتَّوَانِی فِی طَاعَتِک» (طوسی، ۱۴۱۱: ۲/۴۷۲).

اما با توجه به تأکید فراوان رابطه «عمل» و «امل» در روایات اسلامی، به ‌نظر می‌رسد بر اثر فراموشی عملِ معطوف به هدف، پیامدهای رفتاری‌عاطفی خاصی برای افراد شکل بگیرد که می‌توان آنها را در قالب دو عنوان دسته‌بندی کرد: «مشغول‌شدن به اعمال دیگر» و «گرفتارشدن در اعمال متعارض هدف». توضیح هر یک از این دو در پی می‌آید.

الف. مشغول‌شدن به اعمال دیگر

وقتی فرد خود را از اعمال معطوف به هدف باز دارد، به ‌طور طبیعی یا دچار «بی‌عملی» و «بطالت» شده۱ یا مشغول اعمالی می‌شود که هرچند ممکن

1.. در روایت حضرت علی علیه السلام، بطالت و بیکاری از آفت‌های اعمال معطوف به هدف شمرده شده است: «آفةُ العَمَلِ البِطالةُ» (تمیمی آمدی، ۱۳۶۶: ۴۶۳، ح۱۰۶۱۶).


درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
104

کمالاتی است که خداوند برای انسان‌ها ترسیم کرده و طبیعی است که لازمه رسیدن به این هدف، روی‌آوردن به اعمالِ معطوف به این هدف خواهد بود.

اما در حرکت فرد به سوی کمال، گاه موانعی در مسیر او ایجاد می‌شود که ممکن است چند صباحی او را از حرکت باز دارد یا حتی از مسیر اصلی دور کند. یکی از موانع مذکور مبتلاشدن فرد به آرزوهایِ جهل‌‌مدار دور و دراز است. طول امل می‌تواند افراد را به «فراموشی عملِ معطوف به هدف» سوق دهد و از قِبل آن، پیامدهای دیگری را برای آنها رقم بزند. در روایت حضرت علی علیه السلام آمده است: «مَا أَطَالَ الْعَبْدُ الْأَمَلَ إِلَّا أَنْسَاهُ الْعَمَل»؛ «بنده، آرزو را طولانی نمی‌کند مگر اینکه آن آرزو، عمل را از یاد او می‌برد» (ابن‌شعبه حرانی، ۱۴۰۴: ۲۰۰) ‌و در کلام امام سجاد علیه السلام در دعای ختم قرآن آمده است: «اللَّهُم... تَقْفُو بِنَا آثَارَ الَّذِینَ اسْتَضَاءُوا بِنُورِهِ وَ لَمْ یلْهِهِمُ الْأَمَلُ عَنِ الْعَمَلِ»؛ «خداوندا، ما را از نتایج کسانی که با نور قرآن روشنی طلبیدند و آرزو آنها را از عمل باز نداشت بهره‌مند ساز» (طوسی، ۱۴۱۱: ۲/۵۲۰).

شاید یکی از نشانه‌های اولیه سِیر فراموشی عمل «سستی و اهمال‌کاری» فرد در کارها باشد. با توجه به پیامد اصلی آرزوهای به افراط کشانده‌‌شده، یعنی آسیب شناختی واردشده بر عقل، افراد بر اساس این آرزوها در دنیای خیالیِ به دور از واقعیات قرار می‌گیرند که تصور آنها این خواهد بود که «بدون انجام‌دادن مقدمات می‌توان به نتایج رسید!». از این‌‌رو سستی و اهمال‌کاری در انجام‌دادن رفتارهای هدفگرا در آنها پدیدار می‌شود و این خود، زمینه فراموشی تدریجی عمل را فراهم خواهد کرد. در روایات اسلامی، آرزو یکی از جلوه‌های سستی به ‌شمار آمده است. از امام علی علیه السلام

  • نام منبع :
    درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    حمید رفیعی هنر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 855
صفحه از 157
پرینت  ارسال به