۱. ۲. ۳. جمع‌بندی روایات مفاهیم متضاد امل
بدون کنارگذاشتن هیچ یک از هفت دسته روایت ذکرشده، وجه جمع روایات مذکور چنین است: «رجا» مفهومی عام است که در خود، مفهوم «طمع» را جای داده و آن هم مفهوم «امل» را در خود گنجانده است. به گونه‌ای که متضادِ قریب مفهوم «امل»، «خیبه»، متضاد قریب «طمع»، «یأس» و متضاد قریب «رجا» «قنوط» است. شاهد این مطلب تصریح روایت معروف به «جنود عقل و جهل» از امام صادق علیه السلام در کتاب اصول کافی (کلینی، ۱۳۸۸: ۱/۱۰) و کتاب خصال (صدوق، ۱۳۶۲: ۲/۵۸۸) است که فرمود: «الرَّجَاءُ وَ ضِدَّهُ الْقُنُوط... وَالطَّمَعُ وَ ضِدَّهُ الْیأْس».
همین‌طور متضادِ بعید «طمع»، مفهوم «خیبه» است، چنان‌که در خطبه حضرت علی علیه السلام آمده است: «رُبَّ طَمَعٍ خَائِبٍ» (کلینی، ۱۳۸۸: ۸/۱۸). متضاد بعید و ابعد «رجا» به‌ترتیب دو مفهوم «یأس» و «خیبه» است، چنان‌که در روایت امام صادق علیه السلام نقل شده است: «إِذَا أَرَادَ أَحَدُکمْ أَنْ لَا یسْأَلَ رَبَّهُ شَیئاً إِلَّا أَعْطَاهُ فَلْییأَسْ مِنَ النَّاسِ کلِّهِمْ وَ لَا یکونُ لَهُ رَجَاءٌ إِلَّا عِنْدَ اللَّهِ» (همان: ۲/۱۴۸). همچنین، در دعای آن حضرت در غروب روز عرفه آمده است: «اللَّهُم... فَلَا تُخَیبِ الْیوْمَ رَجَائِی» (صدوق، ۱۴۱۳: ۲/۵۵۶). بنابراین،
