49
درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی

۱. از چهارده روایت به‌دست‌آمده، در هشت روایت آن (هفت روایت در الکافی: الف/۱ و یک روایت در الخصال صدوق: الف/۶) به‌ صراحت می‌توان تفاوت میان «امل» و «رجا» را استنباط کرد.

۲.در پنج روایت (دو روایت در الکافی: الف/۱، یک روایت در من لا یحضره الفقیه: الف/۴، یک روایت در کمال الدین و تمام النعمة: الف/۶، و یک روایت در علل الشرایع صدوق: الف/۸) «امل» و «رجا» پشت سر هم آمده است که از طرفی ظاهر روایت نشان‌دهنده تفاوت این دو مفهوم است و از طرف دیگر نمایانگر وجود ویژگی‌های مشترک بین این دو مفهوم و قرابت آنها است. شاید بتوان گفت یکی چیزی بیشتر از دیگری دارد. لذا قائل‌شدن به ترادف دو مفهوم با تصریحِ روایات هشت‌گانه تعارض خواهد داشت.

۳.فقط یک روایت از کتاب الف/۱ به‌ نظر می‌رسد «رجا» و «امل» را در یک مفهوم به‌ کار برده است که: اولاً صراحت روایات هشت‌گانه قرینه‌ای بر تفاوت این دو مفهوم در همین روایت خواهد بود و احتمال هم‌معنا‌بودن آنها پذیرفتنی نیست؛ و ثانیاً، درباره همین روایت هم می‌توان گفت که در واقع فرد، منبع امید را که خدای متعال است آرزو می‌کند و همچنان «رجا» و «امل» دو مفهوم مجزا هستند (اللَّهُمَّ إِیاک أَرْجُو... فَبَلِّغْنِی أَمَلِی) (نک.: جدول ۱ ـ ۲).


درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
48

در روایت مذکور، مفهوم «رجا» عطف به مفهوم «امل» شده است که باید مشخص شود آیا عطف تفسیری است یا عطف استینافی. به این معنا که آیا «امل» و «رجا» هم‌معنا هستند یا معانی مستقلی دارند؟ البته همین احتمال در نمونه‌های قبلی هم داده می‌شود که نیازمند بررسی بیشتر است.

عَلِی بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیرٍ عَنْ مُعَاوِیةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا تَوَجَّهْتَ إِلَی مِنًی فَقُلِ اللَّهُمَّ إِیاک أَرْجُو وَ إِیاک أَدْعُو فَبَلِّغْنِی أَمَلِی وَ أَصْلِحْ لِی عَمَلِی؛

۰.امام صادق علیه السلام فرمود هنگامی که قصد سرزمین مِنا کردی بگو خدایا فقط به تو امید دارم و فقط تو را می‌خوانم، پس مرا به آرزویم برسان و عملم را اصلاح فرما (همان: ۴/۴۶۰).

در این روایت، گویا «امل» هم‌معنای «رجا» بوده و به ‌جای آن به ‌کار رفته است؛ چراکه فرد از خدای متعال «املی» را مطالبه می‌کند که بدان «رجا» داشته است (اللَّهُمَّ إِیاک أَرْجُو... فَبَلِّغْنِی أمَلِی).

به ‌هر حال، چنان‌که می‌بینیم، مجموع روایاتی که در آنها دو مفهوم «امل» و «رجا» همراه هم به ‌کار رفته‌اند، همچون روایات فوق از سه حال خارج نیستند: یا به‌روشنی و صراحت بین «امل» و «رجا» تفاوت قائل شده‌اند، یا ظاهر آنها نشان‌دهنده تفاوت بین دو مفهوم مذکور بوده، یا ظهور آنها در مترادف‌بودن دو مفهوم «امل» و «رجا» است. حال به نتایج یافته‌های روایی در این زمینه اشاره می‌کنیم:

  • نام منبع :
    درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    حمید رفیعی هنر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1004
صفحه از 157
پرینت  ارسال به