101
درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی

را مدتی دچار تأسف می‌کند یا در حسرتی بی‌پایان فرو می‌برد.۱ آن وقت است که سایه شوم یأس و ناامیدی تمام وجود او را فرا می‌گیرد.

در کلام علی علیه السلام آمده است: «اعْلَمُوا عِبَادَ اللَّهِ أَنَّ الْأَمَلَ... یورِثُ الْحَسْرَةَ»؛ «بندگان خدا بدانید حتماً آرزو، حسرت به جای می‌گذارد» (ابن‌شعبه حرانی، ۱۴۰۴: ۱۴۹)؛ و در روایت دیگری فرمود: «حَاصِلُ الْأَمَانِی الْأَسَفُ»؛ «پیامد آرزوها افسوس است» (تمیمی آمدی، ۱۳۶۶: ۳۱۴، ح۷۳۰۰). روشن است که منظور از «امل» در این روایات، امل با رویکرد نکوهیده جهل‌مدار است نه امل با رویکرد نیکویِ عقل‌مدار. همان‌طور که در روایت دیگر آن حضرت آمده است: «مَنْ أَمَّلَ غَیرَ اللَّهِ سُبْحَانَهُ أَکذَبَ آمَالَهُ»؛ «هر کس غیرخدا را آرزو کند، آرزوهایش محقق نخواهد شد» (همان: ۳۱۲، ح۷۲۳۹).

1.. در واقع، دو اصطلاح «حسرت» و «اسف» از لحاظ لغوی اشتراک معنایی دارند اما واژه «اسف» معنای اضافه‌تری در خود نهفته است. در معنای «حسرت» گفته شده است: «الحسرة التلهُّف علی الشی‌ء البائت»؛ «حسرت، محزون‌شدن به دلیل از دست رفتن چیزی است» (ابن‌فارس، ۱۴۰۴: ۲/۶۲) و در معنای «اسف» آمده است: «الأسف یدلّ علی الفَوت والتلهُّف»؛ «اسف بر از دست دادن و محزون‌شدن دلالت دارد» (ابن‌فارس، ۱۴۰۴: ۱/۱۰۳). امّا فراهیدی معنای اضافه‌تری برای «اسف» قائل است: «الْأَسَفُ: الحزن فی حال والغضب فی حال»؛ «اسف، محزون‌شدن در شرایطی و خشمگین‌شدن در شرایطی دیگر است» (فراهیدی، ۱۳۸۴: ۷/۳۱۱). شاید تبیین صاحب فروق اللغة در این زمینه روشن‌تر باشد: «الحسرة غم یتجدد لفوت فائدة والأسف حسرة معها غضب»؛ «حسرت غمی است که به‌واسطه از دست دادن امتیازی در فرد ایجاد می‌شود و اسف، حسرت همراه خشم است» (عسکری، ۱۴۱۲: ۲۶۲). حال در مقایسه دو حالت تأسف و حسرت به ‌نظر می‌رسد حالت تأسف با توجه به همراه‌شدن نوعی هیجان منفی (یعنی خشم) که معمولاً ناپایدار است، با نوعی خلق منفی (یعنی غم) که معمولاً تا مدتی پایدار باقی می‌ماند، در مقایسه با حالت حسرت که فقط خُلق منفی را به همراه دارد، ناپایدارتر باشد و با فروکش‌کردن هیجان غضب، فرد در غمی طولانی‌مدت (یعنی حسرت) فرو رود.


درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
100

می‌فریبند» (تمیمی آمدی، ۱۳۶۶: ۳۱۳، ح۷۲۴۲) و «الْأَمَلُ یخْدَعُ»؛ «آرزو فریب می‌دهد» (همان: ۳۱۳، ح۷۲۴۳) هستیم. در هشدارهای دیگر، آن حضرت افراد را از طول امل بر حذر می‌دارند و علت آن را در خاصیت فریب‌دهندگی طول امل می‌دانند: «إِیاک وَ طُولَ الْأَمَلِ فَکمْ مِنْ مَغْرُورٍ افْتَتَنَ بِطُولِ أَمَلِهِ» (همان: ۳۱۳، ح۷۲۵۳).

در مباحث پیشین اشاره شد که از نگاه روان‌شناسان، افراد در پیِ خوش‌بینی‌های بی‌مبنا به آینده، گاه به پدیده‌ای به نام «پندار آرزومندانه» مبتلا می‌شوند. در این حالت باور و تصمیم‌گیری آنها بر پایه مطالبی شکل می‌گیرد که شاید خوشایند به ‌نظر آیند، ولی به‌ دور از شواهد و منطق و واقعیت‌اند و در صورت شدت‌یافتن این پندارها ممکن است حتی فرد دچار شخصیتی به نام «شخصیت مستعد خیال‌پردازی»۱ شود که آسیب‌های جدی به پیکره روانی او وارد کند.

ب. حسرت‌زایی

دیگر پیامد عاطفیِ نادیده‌گرفتن حقایق گرفتارشدن فرد در حسرت‌ها و تأسف‌ها است. اساساً منشأ شکل‌گیری حسرت، دست‌نیافتن به چیزی است که فرد از گذشته‌ای دور اشتیاق دست‌یابی به آن را داشته و حال در موعد مقرر همه محاسبات او به هم می‌ریزد و بنیان‌های بناشده بر پایه‌های سست آمال و آرزوها از هم فرو می‌پاشد و بسته به شدت دلبستگی فرد به آرزوها، او

1.. fantasy prone personality

  • نام منبع :
    درآمدی بر روان‌شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    حمید رفیعی هنر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 943
صفحه از 157
پرینت  ارسال به