šayṭān، اما در زبان اکدی شاهدی بر کاربرد آن ثبت نشده است.^۱

در منابع غربیِ معاصر نیز دو دیدگاه مطرح است، هرچند دومی مدافعان چندانی ندارد:

الف) از ریشه «س ط ن»: این ریشه فعلی در حوزه معنایی «دشمنی کردن، مخالف بودن، ممانعت کردن، مانع قرار گرفتن» کاربرد دارد و واژه שָׂטָן /sātān نیز در تورات عبری به معنای «دشمن، حریف، مدعی، طرف دعوا» به کار رفته است؛

ب) از ریشه שׁוט/ shwt به معنای «گشتن، پرسه زدن» است. تورزینر^۲ معتقد است میان این واژه و ریشه عربی «ش و ط»، پیوندی وجود دارد. از جمله شواهدی که وی ذکر کرده، عبارت ذیل است:

«و خداوند به شیطان گفت: از کجا آمدی؟ شیطان در پاسخ خداوند گفت: וַיֹּאמַר, מִשּׁוּט בָּאָרֶץ / wayōmar mishût bāʾārets/ از تردّد کردن در زمین و سیر کردن‏ در آن (ایوب ۱: ۷ و تکرار این عبارت در ۲: ۲).

اما به نظر می‏رسد در عبارت یادشده، تنها یک سجع ادبی رخ داده است. در هر صورت، اشتقاق «ساطان» در عبری از ریشه «ساطن» محتمل‏تر می‏نماید. واژه دیگر «سیطنا» به معنای «اتهام، شکایت و درگیری» از همین ریشه ساخته شده است (پیدایش ۲۶: ۲۱؛ عزرا ۴: ۶).^۳

نکته درخور توجه در «لام الفعل» این ریشه است و آن قرابت حرف «ن» و «م» است. ریشه «س ط م» در عبری نیز معنایی نزدیک به این دارد: «کینه ورزیدن، دشمنی کردن» و در مواردی از تورات، به جای همدیگر استفاده شده‏اند. مزامیر ۳۸: ۲۱ و ۵۵:

ب) تَلاعب مثنی حَضرمیّ کأنّه تعمّج شَیطان بذی خِروع قَفرِ^۱

آنها (عنان‏ها) بر پشت شتر حضرموتی همچون پیچ و تاب خوردن مارها، در بیابانی که در آن گیاه کرچک روییده باشد، بازی می‏کردند.^۲

ناگفته نماند که معدودی از مترجمان فارسی قرآن مانند نسفی، میبدی و عبدالحجة بلاغی نیز این‎گونه ترجمه کرده‏اند. همان‎طور که در توضیحات فراهیدی گذشت، ازآنجاکه به ریسمان‏های بلند«الشَّطَن» گفته می‏شد، به همین مناسبت عرب‎ها برخی مارها را نیز «شیطان» می‏نامیدند.^۳

در مقابل، قائلان نظریه دوم گفته‏اند ازآنجاکه شیطان از آتش آفریده شده است، چنان‎که آیه (وَ خَلَقَ ٱلْجَانَّ مِن مَّارِجٍ مِّن نَّارٍ) (الرحمن، ۱۵) بر آن دلالت دارد و یکی از معانی ریشه «ش ی ط» نیز «سوختن و آتش گرفتن» می‏باشد، اشتقاق آن نیز از همین ریشه است. راغب اصفهانی برخی دیگر از توضیحات الهیاتی ایشان را نقل کرده است.^۴

اما در منابع غربی: باید توجه داشت که تلفظ حرف نخستین این واژه در عبری ـ آرامی، «س» می‏باشد: שָׂטָן /sātān. ازاین‎رو توضیحات زبان‎شناسان را می‏توان در مدخل «שטן/ س ط ن» دید. پیش‎تر در مدخل «سماء» گفته شد که جابه‎جایی حرف سین و شین در زبان‎های سامی چهار صورت منطقی دارد و برای هر کدام از آنها نمونه‏هایی ذکر شد. پس این مقدار اختلاف طبیعی است.^۵ علاوه بر اینکه تلفظ این واژه در زبان حبشی (امهری)^۶ مانند عربی، با حرف «شین» است: