در گروه سوم از روایات، به تنوع اسماء و معانی آن اشاره شده است، «الزم العباد اسماء من اسمائه علی اختلاف المعانی».^۱

این مجموعه نشان می‏دهد، هر چه اسماء و صفات متعدد بر خداوند اطلاق شود، تغییری در ذات حاصل نمی‏شود و همه این اسماء به همان حقیقت واحد اشاره دارد؛ آموزه توحیدی این روایات تأکید می‏کند، که اختلاف و تعدد اسماء و معانی مترتب آن به تعدد معبود یا همان معنا منجر نمی‏شود؛ با این توضیح به شهادت قواعد وضع میان اسماء و معانی مطابقی آن با حقیقت معبود، غیریت حاکم است.

با نظر بر مجموعه گزارش‏های آمده می‏توان رابطه بین اسم و صفت با ذات را در دو بخش توضیح داد:

بخش نخست: در تبیین این رابطه، توجه به مقام ذات و نسبت اسماء و صفات با آن است. کلینی، صحیحه ابن رئاب و صحیحه هشام بن حکم را در باب المعبود آورده تا غیریت میان اسم و حقیقت ذات پروردگار - که همان معبود است - را نشان دهد. عباراتی همچون «من عبد المعنی بایقاع الاسماء علیه بصفاته التی وصف بها نفسه»^۲ و تمثیل جایگاه اسماء در عبارت «الخبز اسم للمأکول»^۳ بر این نکته اصرار دارد که پرستش تنها یک متعلق دارد و آن هم ذات پروردگار است و نباید میان متعلق پرستش و ابزار آن خلط نمود. در صحیحه ابن ابی نجران از امام جواد علیه السلام^۴ نقل می‏شود: کسی که اسم بدون

تأکید شده «و من عبد المعنی بایقاع الاسماء علیه بصفاته التی وصف بها نفسه»^۱ و معتقدان به آن از اصحاب راستین امیرالمؤمنین علیه السلام دانسته شده‏اند.

به نظر می‏رسد برای روشن‏تر شدن ابعاد بحث، توجه به گروه دیگری از روایات نیز لازم است. در مجموعه‏ای از روایات، واژه‏ای به کار رفته که تبیین صحیح آن به روشن شدن رابطه میان اسم و صفت کمک می‏کند؛ این مجموعه بر این نکته تأکید دارد که علی‏رغم تعدد اسماء و صفات، هیچ اختلافی در ذات پروردگار و «معنی» به وجود نمی‏آید، و بررسی کاربردهای واژه «معنی» این نسبت را تبیین می‏کند.

در گروهی از روایات، معنا همانند ذات، احدی و واحدی معرفی شده است و هیچ ترکیب و اختلافی در آن راه ندارد «لامدخل للاشیاء فیه لأنه واحدی الذات واحدی المعنی»^۲، «فی صفة القدیم، إنه واحد صمد احدی المعنی لیس بمعانی کثیرة مختلفة»^۳، «انه السمیع البصیر العالم الخبیر بلاختلاف الذات و لا اختلاف المعنی».^۴

در گروه دیگری از این روایات، مقصود از اطلاق صفات بر خداوند و حتی شیء، اثبات حقیقت شیئیت و معناست «شیء بخلاف الاشیاء. ارجع بقولی إلی اثبات معنیً و أنه شیء بحقیقة الشیئیة».^۵ طبق این تفسیر، متعلق عبادت حقیقی بندگان، معناست و اسم، ابزار ارتباطی میان بنده و این حقیقت است «من عبد الاسم دون المعنی فقد کفر».